قارچ پوستی چیست؟
قارچ پوستی، نوعی عفونت در لایه‌های سطحی پوست است که توسط گروهی از موجودات زنده ایجاد می‌شود. قارچ ها در همه جا زندگی می‌کنند. آن‌ها را می‌توان در گیاهان، خاک و حتی روی پوست افراد پیدا کرد.
این موجودات میکروسکوپی اگر در پوست افراد باشند، به‌طور معمول مشکلی ایجاد نمی‌کنند، مگر اینکه سریع‌تر از حد نرمال رشد کرده یا از طریق برش یا ضایعه به داخل پوست نفوذ کنند. عفونت قارچی یکی از شایع‌ترین بیماری‌ها در جهان است و 25-20 درصد افراد را در جهان مبتلا می‌کند. بیماری‌های قارچی علاوه بر پوست می‌توانند ناخن و مو را نیز درگیر کنند. قارچ‌ها به انواع و شاخه‌های مختلفی دسته‌بندی می‌شوند و هرکدام نوع خاصی از عفونت پوستی را ایجاد می‌کنند.
قارچ پوستی به انگلیسی
در زبان انگلیسی به عفونت قارچی پوست، fungal Skin infection و در پزشکی به آن dermatomycosis گفته می‌شود.
نشانه‌های لک قارچی روی پوست
قارچ های پوستی بسته به نوع قارچ و محل درگیری، می‌توانند ضایعات پوستی مختلفی با رنگ‌ها و شکل‌های گوناگون ایجاد کنند. از آن‌جایی که قارچ‌ها بیشتر به محیط‌های گرم و دارای رطوبت علاقه دارند، عفونت‌های قارچی پوستی بیشتر در مناطقی از پوست که عرق می‌کند یا رطوبت بیشتری دارد، ایجاد می‌شود. قارچ‌ها می‌توانند هر ناحیه‌ای از پوست را دچار عفونت کنند، اما برخی از نواحی بدن که بیشتر با آن درگیر می‌شود، شامل پا، کشاله ران و چین‌های پوستی و… است.
به‌طور کلی، لک قارچی پوست،
- خارش‌دار است.
- رنگ‌ها و شکل‌های مختلفی دارد.
- بعد از تماس با سطوح یا حیوانات آلوده ایجاد می‌شود.
- در نواحی چین‌دار مانند کشاله‌ران یا زیربغل یا نواحی مثل پا که تعریق زیاد دارند، ایجاد می‌شود.
- در پوست سر باعث ریزش مو می‌شود.
علت ایجاد قارچ پوستی
درماتوفیت‌ها، موجوداتی فرصت‌طلب هستند. آن‌ها معمولا در لایه سطحی و مرده پوست افراد سالم زندگی می‌کنند. البته این قارچ‌ها توانایی نفوذ به لایه‌های زیرین پوست را با کمک آنزیم‌های خود دارند و گاهی به علل مختلف، توانایی بیماری‌زایی پیدا می‌کنند. قارچ‌ها به محیط گرم و مرطوب تمایل دارند. پس هر عاملی که این محیط مناسب را فراهم کند، باعث رشد و عفونت‌زایی آن‌ها می‌شود. از جمله عللی که باعث عفونت‌زایی این قارچ‌ها می‌شود می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- تضعیف سیستم ایمنی بدن مثلا در افراد مبتلا به دیابت، بیماران تحت شیمی‌درمانی، بیمارانی که داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی (مثلا کورتون) مصرف می‌کنند، مبتلایان به ایدز و…
- مصرف آنتی‌بیوتیک‌هایی که تعادل باکتری‌های نرمال پوست را به هم می‌زنند.
- تغییر pH پوست به سمت قلیایی‌شدن
- پوشیدن لباس تنگ یا کفش‌هایی که مانع عبور هوا هستند.
قارچ پوستی می‌تواند از تماس با موارد زیر نیز منتقل شود:
- حیوانات آلوده ازجمله حیوانات خانگی مثل سگ، گربه، جوندگان از جمله خوکچه هندی و همچنین دام‌ها
- خاک، چوب، فاضلاب و کود
- اشیایی مثل حوله، لباس، کفش، جوراب و…
- در ورزشکاران از رختکن‌ها، تشک‌ها، وسایل ورزشی و زمین آلوده باشگاه
- قرار گرفتن در محیط گرم و مرطوب یا تعریق زیاد
- شرکت در فعالیت‌هایی که شامل تماس مکرر پوست‌ها به هم است مانند کشتی
انواع قارچ پوستی
قارچ های پوستی با توجه به علت ایجادکننده آن‌ها، به دو دسته درماتوفیت‌ها و غیردرماتوفیت‌ها تقسیم می‌شوند:
درماتوفیت‌ها
این گروه قارچ‌ها که خود انواع مختلفی دارند، شایع‌ترین علت ایجاد قارچ پوستی هستند. بعضی از آن‌ها به‌طور طبیعی در لایه سطحی و مرده پوست افراد سالم زندگی می‌کنند. همچنین می‌توانند در خاک و بدن حیوانات وجود داشته باشند. شایع‌ترین محل‌های درگیری این نوع قارچ‌ها، پوست سر، بدن و پا است، اما می‌تواند در ناحیه ریش و صورت هم خود را نشان دهد. نشانه‌های درگیری این قارچ ها در بدن شامل موارد زیر است:
قارچ پوست سر
قارچ پوست سر، شایع‌ترین نوع عفونت قارچی پوست در کشورهای درحال توسعه است که انواع مختلفی دارد. اگر عارضه ایجادشده درمان نشود، ممکن است فرد دچار ریزش مو یا آلوپسی شود. این بیماری قارچی «تینه‌آ کاپیتیس» نامیده می‌شود و در کودکان خردسال شایع است. از جمله علائم این عارضه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
تکه‌های طاسی در محل ایجاد قارچ که ممکن است پوستهپوسته یا قرمز به نظر برسد.
خارش حساسیت و درد در لکه‌ها
اگر می‌خواهید درباره ویژگی‌ها و انواع قارچ پوست سر بیشتر بخوانید، می‌توانید مقاله مربوط به آن را مطالعه کنید.
قارچ بدن
این نوع عفونت که می‌تواند در هر جای پوست بدن بهجز سر، کف دست و پا و کشاله ران دیده شود، بر اثر انواعی از قارچ‌های درماتوفیت بهوجود می‌آید. نام علمی این نوع عفونت «تینه‌آ کوروپوریس» است. به‌دلیل شکل حلقوی که روی پوست ایجاد می‌کند، در انگلیسی به آن ringworm (کرم حلقوی) هم گفته می‌شود، اما درواقع این یک بیماری قارچی است و عامل ایجاد آن کرم نیست.
اگر این عفونت شدیدتر باشد، حلقه‌های بیشتر یا متصل به هم ایجاد می‌کند یا ایجاد تاول و جوش‌های چرکی در اطراف حلقه‌ها می‌کند. این قارچ پوستی به‌شدت مُسری است، اما خطرناک نیست. فرد بعد از تماس با یک فرد مبتلا یا سطح آلوده، 4 تا 10 روز بعد ممکن است به آن مبتلا شود.
نشانه‌های ظاهری این عارضه شامل موارد زیر است:
- یک ضایعه حلقوی است.
- خط قرمزی در اطراف ضایعه وجود دارد و لبه آن برآمده است.
- قارچ در وسط دارای پوسته‌ریزی یا جوش‌های ریز یا گاهی پوست نرمال است.
- معمولا خارش‌دار است.
قارچ انگشتان پا
این عفونت به عفونت پای ورزشکاران هم معروف است، زیرا بیشتر در ورزشکارانی که بهداشت پای خود را به خوبی رعایت نکنند، ایجاد می‌شود. عرق کردن زیاد پا هنگام ورزش کردن، عدم شست‌وشوی مناسب پا و جوراب بعد از ورزش، استفاده از کفش و دمپایی مشترک، پوشیدن کفش به مدت طولانی و آلوده بودن زمین محیط‌های ورزشی باعث مستعد شدن بدن ورزشکاران برای ابتلا به این عفونت می‌شود.
این عفونت با ایجاد ضایعاتی در لای انگشتان پا با علائم و نشانه‌های زیر ظاهر می‌شود:
- خارش
- ورقهورقه شدن
- قرمزی
- ظاهر خیس‌خورده
- شکاف بین انگشتان که ممکن است دردناک باشد.
- این عارضه می‌تواند به سمت کف پا گسترش پیدا کند.
قارچ ناخن
این نوع عفونت قارچی در کشورهای توسعه‌یافته، شایع‌تر است. معمولا در ناخن‌های انگشتان پا رخ می‌دهد اما می‌تواند در انگشتان دست هم ایجاد شود. این عفونت معمولا بر اثر درماتوفیت‌ها ایجاد می‌شود، اما سایر انواع قارچ هم می‌توانند باعث ایجاد آن شوند. ایجاد علائم و نشانه‌های زیر می‌تواند نشان‌دهنده عفونت قارچی ناخن باشد:
- تغییر رنگ ناخن به زرد یا سفید
- بلند شدن ناخن از بستر خود
- التهاب و قرمزی نواحی اطراف ناخن
- مشکل در ایستادن، راه رفتن یا ورزش کردن
- گزگز کردن، درد، ناراحتی و از دست دادن دقت انجام کار با انگشتان
قارچ کشاله ران
این نوع عفونت در کشاله‌های ران و نواحی مجاور آن ایجاد می‌شود. خارش و لک پوستی، علائم شایع آن هستند. علائم دیگر قارچ پوستی در این ناحیه شامل مواد زیر است:
- لک‌های پوستی قرمز رنگی که وسط آن‌ها نرمال است و اطرافش پوسته‌ریزی دارد.
- در ابتدا لکه‌ها ترشح دارند و مرطوب هستند، ولی با گذشت زمان ممکن است بیشتر قرمز، خشک و چرکی شوند.
غیردرماتوفیت‌ها
این نوع قارچ های پوستی خود در دو دسته مخمرها و کپک‌ها قرار می‌گیرند:
مخمرها
قارچ‌هایی بهنام «کاندیدا» و «مالاسزیا» در این گروه قرار می‌گیرند. در مطالعهای بین کشتی‌گیران ایرانی، مالاسزیا، شایع‌ترین علت ایجاد عفونت قارچی در این افراد بود. در ادامه به انواع آن اشاره می‌کنیم:
قارچ پوستی سفیدرنگ
این نوع قارچ ، معمولا ناشی از قارچ مالاسزیاست. لک‌های پوستی سفیدرنگی که در ناحیه سینه و پشت ظاهر می‌شود، مشخصه این بیماری قارچی است. مشخصات دیگر آن شامل موارد زیر است:
- لک‌های قارچی روشن‌تر از پوست (اما در بعضی موارد نیز تیره‌تر از پوست فرد هستند)
- به رنگ‌های صورتی، قرمز، برنز یا قهوه‌ای نیز دیده می‌شوند.
- خشک، خارش‌دار و دارای پوسته‌ریزی هستند.
- با برنزه کردن پوست مشخص‌تر می‌شوند.
- احتمال دارد در هوای سردتر و خشک‌تر ناپدید شوند.
قارچ پوستی قرمز رنگ
این نشانه عفونت قارچی پوست می‌تواند در اثر قارچ‌های مختلفی ایجاد شود. از جمله این قارچ‌ها می‌توان به مخمر کاندیدا آلبیکنز اشاره کرد.
مشخصات این نوع قارچ پوستی:
- درگیری نواحی چین‌دار مثل زیربغل، کشاله ران و زیر و بین پستان‌ها
- لک‌های صورتی تا قرمز رنگ
- خارش‌دار
- گاهی جوش‌هایی در اطراف آن دیده می‌شود.
قارچ پوستی تیره یا سیاه رنگ
این نوع قارچ پوستی، علائم زیر را داراست:
- معمولا کف دست و پا را درگیر می‌کند.
- معمولا بدون خارش است، به همین دلیل بیماران دیر به پزشک مراجعه می‌کنند. اما گاهی نیز ایجاد خارش می‌کند.
- لک‌های قهوه‌ای روشن تا سیاه رنگ
- شکل گرد، بیضی یا نامنظم
کپک‌ها
از جمله این نوع قارچ ها «آسپرژیلوس» هستند که از علل نادر ایجاد عفونت قارچی است.
قارچ پوستی در بارداری
بارداری وضعیتی است که در آن، بدن مستعد ابتلا به عفونت‌ها مخصوصا عفونت‌های قارچی می‌شود. علت این موضوع تغییرات سیستم ایمنی، تغییرات هورمونی، افزایش وزن و افزایش تعریق است. درمان عفونت‌های قارچی در بارداری می‌تواند مشکل‌تر باشد و بیشتر طول بکشد.
قارچ پوستی کودکان
در کودکان به علت احتمال عدم‌رعایت درست اصول بهداشتی و دست زدن به خاک، حیوانات و سطوح آلوده ممکن است عفونت‌های قارچی بیشتر بروز کند.
ابتلای بیشتر به قارچ بر اثر وراثت بسیار شایع است. نوزاد ممکن است در رحم مادر یا در حین زایمان دچار عفونت با قارچ کاندیدا شود. نوع پوستیِ قارچ معمولا با درمان به خوبی بهبود می‌یابد، ولی نوع دیگر آن عفونتی است که در بدن پخش می‌شود و می‌تواند خطرناک باشد.
راههای پیشگیری
- حمام منظم و خشک کردن کامل بدن بعد از حمام
- پوشیدن لباس‌های نخی
- شست‌وشوی منظم لباس‌ها و ملحفه‌ها
- شست‌وشوی دست‌ها بعد از تماس با حیوانات
- ضدعفونی و تمیز کردن محل نگهداری حیوان خانگی
- شست‌وشو و خشک نگه‌داشتن ناحیه تناسلی
- خودداری از تماس نزدیک با افراد مبتلا
- خودداری از استفاده از وسایل مشترک مثل شانه، حوله، کفش و دمپایی، ملحفه و…
عوارض عفونت قارچ‌های پوست
قارچ پوستی معمولا عفونتی خوش‌خیم است که با درمان مناسب و با کرم یا قرص‌ها، بدون عارضه خاصی بهبود پیدا می‌کند و به ندرت به عوارض وخیم منجر می‌شود. معایب این نوع عفونت‌ها شامل موارد زیر است:
- تاثیر بر شکل ظاهری پوست
- ریزش مو در قارچ سر
- ایجاد خارش شدید
- ایجاد درد، ناراحتی و زخم در پوست
- احتمال ایجاد عفونت‌های باکتریایی علاوه بر عفونت قارچی
- کاهش اعتماد به نفس فرد مبتلا
- درد و ناراحتی هنگام ادرار کردن در قارچ نواحی تناسلی خانم‌ها و آقایان
در افرادی که به علت بیماری‌های زمینه‌ای از جمله دیابت، HIV یا تحت درمان شیمی‌درمانی، سیستم ایمنی ضعیفی دارند، قارچ‌ها می‌توانند عوارض وخیم‌تری ایجاد کنند، از جمله:
- عفونت لایه‌های عمیق‌تر پوستی
- عفونت ریه
- عفونت سینوس‌ها
- عفونت مغز
این عوارض شدید معمولا در افراد سالم و بدون بیماری زمینه‌ای رخ نمی‌دهند.
سوالات متداول
آیا قارچ پوستی درمان دارد؟
برای درمان این بیماری، فرد باید به پزشک مراجعه و از خوددرمانی پرهیز کند، زیرا ممکن است باعث بدتر شدن بیماری یا دشوار شدن درمان آن شود.
قارچ های پوستی اغلب در چه سنی ایجاد می‌شوند؟
این عارضه پوستی در تمام سنین از نوزادی تا پیری می‌تواند ظاهر شود. اما ایجاد آن در سن قبل از بلوغ بیشتر است. البته ایجاد قارچ سر در کودکان بیشتر است. انتقال عفونت از طریق حیوانات نیز در کودکان بیشتر مشاهده می‌شود.
آیا قارچ پوست واگیر دارد؟
قارچ پوستی به‌شدت واگیردار است. تماس فرد دیگر با لکه قارچی روی پوست، می‌تواند باعث مبتلا شدن او شود. همچنین تماس با حیوانات مبتلا، اشیا و لباس‌های آلوده باعث ابتلا می‌شود.
آیا عفونت قارچی پوست، خطرناک است؟
این نوع عفونت معمولا بجز در افرادِ دچارِ ضعف ایمنی، خطرناک نیست و عارضه وخیمی به جای نمی‌گذارد.
بیماری قارچی پوست کدام اعضای بدن را درگیر می‌کند؟
قارچ پوستی علاوه بر محل‌های ذکر شده می‌تواند در سایر نواحی بدن نیز ظاهر شود.
- صورت
- کف سر
- ناحیه ریش
- گردن
- اطراف دهان
- شانه
- پشت گوش
- ناحیه تناسلی در زنان
- ناحیه تناسلی و آلت مردان
این بیماری در چه جنسیتی بیشتر است؟
هر دو جنس می‌توانند به میزان مساوی به عفونت قارچی مبتلا شوند، اما بعضی از انواع عفونت مانند «تینه‌آ کورپوریس» و عفونت با «کاندیدا» در زنان بیشتر هستند.
این عارضه در چه افرادی بیشتر است؟
افرادی که:
- اصول بهداشت اولیه را به‌خوبی رعایت نمی‌کنند.
- در محیط‌های گرم و مرطوب زندگی می‌کنند.
- در مکان‌های با جمعیت فشرده حضور دارند.
- از وسایلی مثل لباس، کفش، حوله و تختخواب مشترک با دیگران استفاده می‌کنند.
- از لباس‌ها یا کفش‌های تنگی که در آن‌ها جابجایی هوا به خوبی انجام نمی‌شود، استفاده می‌کنند.
- با دام‌ها یا حیوانات خانگی در ارتباط هستند.
- تعریق بیش از حد دارند.
- ورزشکارانی که بهداشت ناحیه پا را به‌خوبی رعایت نمی‌کنند.
- افرادی که دچار بیماری‌های زمینه‌ای هستند که این اتفاق باعث تضعیف سیستم ایمنی بدن می‌شود؛ از جمله مبتلایان به دیابت، افراد تحت شیمی‌درمانی یا تحت درمان با سایر داروهای سرکوب‌کننده ایمنی مثل کورتون یا افراد دچار عفونت HIV.
