موهای زائد صورت و بدن چیست؟
موهای زائد به رشد بیش از حد موهای ضخیم بدن در زنان اشاره دارد. زنان با خفیف‌ترین حالت این عارضه، ممکن است متوجه رشد قابل‌توجه مو در لب بالایی، چانه، آلت تناسلی و اطراف نوک سینه‌ها یا شکم خود شوند. همچنین رشد موی زائد در حالت پیشرفته‌تر باعث رشد موهای بالغ در قسمت بالایی کمر، شانه‌ها، سینه و بالای شکم میشود.
حدود نیمی از افراد مبتلا به این عارضه، بیش از حد معمول آندروژن تولید می‌کنند. این هورمون معمولاً رشد جسمی و جنسی مردان را تحریک می‌کند. زنان به طور معمول دارای سطح آندروژن پایینی هستند. سطوح بالاتر این هورمون می‌تواند فولیکول‌های مو را بیش از حد تحریک کند و منجر به رشد بیشتر مو در زنان شود.
اصطلاح پزشکی
در اصطلاح پزشکی به عارضه موهای زائد بدن در انگلیسی هیرسوتیسم (Hirsutism) گفته میشود. البته نوعی از آن، که بر اثر عوامل هورمونی رخ می‌دهد را هایپرتریکوز hypertrichosis می‌گویند که به سندرم گرگینه نیز معروف است.
تشخیص رشد موی اضافه در بدن
این عارضه اغلب در اواخر سال‌های نوجوانی زنان خودش را نشان می‌دهد و با بزرگتر شدن آن‌ها به تدریج افزایش پیدا می‌کند. رشد موهای زائد بدن می‌تواند در یک قسمت یا چندین جای مختلف از صورت مانند سبیل، ریش، ابرو یا بدن مانند شکم، موهای شرمگاهی، کمر، داخل ران‌ها و… دیده شود.
شدت هیرسوتیسم با استفاده از مقیاس بینایی Ferriman-Gallwey ارزیابی میشود که 9 ناحیه از بدن را ارزیابی می‌کند.
نمره‌دهی به هر نقطه از بدن، صفر (بدون مو) تا 4 (موی زائد زیاد) انجام میشود و نمره کل به‌دست آمده از این 9 نقطه، شدت این عارضه را مشخص می‌کند.
اگر نمره کل کوچکتر از 8 باشد، رشد مو طبیعی است.
اگر نمره کل بین 8 تا 14 باشد، موی زائد خفیف است.
اگر نمره کل بالای 14 باشد، موی زائد متوسط تا شدید است.
چه کسانی بیشتر در معرض خطر ابتلا به این عارضه قرار دارند؟
اصطلاح موی زائد اغلب برای خانم‌ها به کار برده میشود. موهای زائد آقایان به‌طور طبیعی تمام نواحی بدن به جز کف دست و پا رشد می‌كند. این اتفاق در مردان به خاطر سطح تولید آندروژن، کاملا طبیعی و از تفاوت‌های اصلی آن‌ها با زنان است و به همین دلیل اصطلاح موی زائد برای آن‌ها کاربردی ندارد.
میزان رشد مو در مردان کاملا ژنتیکی بوده و ممکن است کاملا ضخیم و تیره رنگ یا نازك و کرکی‌شکل باشد.
برخی از زنان با داشتن ویژگی‌های زیر بیشتر به موی زائد در پیشانی، کمر، صورت و… مبتلا می‌شوند:
- زنان با داشتن سندروم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS)
- افراد دارای سابقه ژنتیکی
- اختلالات غده هیپوفیز، غده فوق‌کلیوی یا غده تیروئید
- افراد با مقاومت در برابر انسولین
- افرادی که برای درمان اندومتریوز از دارو استفاده می‌کنند.
- افرادی که از استروئیدهای آنابولیک یا کورتیکو استروئیدها استفاده می‌کنند.
علل ایجاد موهای زائد در بدن چیست؟
یک معاینه و چکاپ عمومی می‌تواند علت اصلی هیرسوتیسم را در فرد مشخص کند. دلایل زیادی برای ایجاد موی زائد بدن وجود دارند که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
مشکلات هورمونی
هورمون‌هایی به‌نام آندروژن دلیل اصلی رشد موی زائد در بدن هستند. پزشکان از آندروژن‌ها به‌عنوان هورمون‌های مردانه یاد می‌کنند، هر چند این هورمون هم در خانم‌ها و هم در آقایان تولید میشود. در صورتی که در بدن هر فرد بیش از حد آندروژن تولید شود، موی زائد بیش از حد معمول در نقاط مختلفی از بدن او پیدا میشود.
شروع این اتفاق معمولا در دوران بلوغ زنان است. اگر رشد موهای زائد ضخیم، قبل یا بعد از بلوغ شروع شود، علت آن می‌تواند به مشکلات هورمونی مربوط باشد و پزشک باید علائم را ارزیابی کند.
سندروم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS)
PCOS شایع‌ترین علت ایجاد هیرسوتیسم زنانه است. پزشکان علت PCOS را به‌طور کامل درک نکرده‌اند، اما افراد می‌توانند علائم این بیماری را با قرص‌های ضدبارداری یا سایر روشهای هورمونی کنترل کنند.
هیپرپلازی مادرزادی آدرنال
هیپرپلازی مادرزادی آدرنال، نوعی اختلال نادر است که بر غدد فوق‌کلیوی تاثیر می‌گذارد و می‌تواند علائم شدیدی ایجاد کند. وقتی غدد فوق‌کلیوی به‌درستی کار نکنند، بدن ممکن است آندروژن زیادی تولید کند.
دیابت
مقادیر بالای انسولین، ممکن است در ایجاد هیرسوتیسم نقش داشته باشد. انسولین می‌تواند سلول‌های تخمدان را برای تولید آندروژن تحریک کند. این ممکن است در زنانی که مقاومت به انسولین دارند، مانند کسانی که به دیابت نوع 2 مبتلا هستند، بیشتر اتفاق بیفتد.
افزایش وزن
یکی از دلایل افزایش تستوسترون که منجر به رشد موی زائد میشود، اضافه وزن است. چاقی، نحوه تولید و پردازش این هورمون را در بدن تغییر می‌دهد. وقتی سطح انسولین در بدن زیاد باشد، تولید هورمون مردانه را تحریک می‌کند. چاقی با PCOS، دیابت و کلسترول بالا نیز در ارتباط است، وضعیتی که بر میزان سطح انسولین تاثیر می‌گذارد.
تومور
حدود 0.2 درصد موارد هیرسوتیسم به‌دلیل توموری است که آندروژن تولید می‌کند. در چنین شرایطی، موهای بدن به سرعت ظاهر می‌شوند و ممکن است با علائم دیگری از جمله توده در معده یا لگن همراه باشند.
مصرف برخی داروها
برخی داروها می‌توانند باعث رشد موهای زائد ضخیم اطراف چشم، چانه، گردن، شکم و… شوند. افرادی که پس از مصرف داروهای جدید متوجه رشد موی زائد می‌شوند، باید به پزشک اطلاع دهند.
برخی داروهایی که با رشد موی زائد در ارتباط هستند، شامل موارد زیر می‌شوند:
- داروهای ضدافسردگی
- برخی از آنتی‌بیوتیک‌ها
- داروهای خواب‌آور
- هورمون‌هایی مانند استروژن و پروژسترون
هایپرتریکوز(سندروم گرگینه)
مصرف داروهایی مانند فنی‌تویین، ماینوکسیدیل، سیکلوسْپورین، استازولامید، پِسورالِن‌ها، زیدُوُودین و دیازوکساید سبب ایجاد سندروم گرگینه میشود. سندروم گرگینه به رشد بیش از حد مو در نواحی نامناسب بدن گفته میشود که بر اثر تحریکات هورمونی به‌وجود آمده‌اند. رشد موهای زائد صورت، شکم و موهای زائد پشت گردن و کمر می‌تواند به این علت باشد.
ابتلا به این عارضه وابسته به آندروژن نیست و اغلب در زنان آسیایی رخ می‌دهد.
هیپرپرولاکتینمی
هیپرپرولاکتینمی، نوعی بیماری است که باعث میشود بدن مقادیر زیادی هورمون پرولاکتین تولید کند. پرولاکتین مسئول تولید شیر در زنان شیرده است. افرادی که به این بیماری مبتلا هستند ممکن است از سینه‌هایشان شیر ترشح شود، حتی اگر نوزادی نداشته باشند که به آن شیر بدهند. برخی از افراد مبتلا به هیپرپرولاکتینمی ممکن است ناباروری را تجربه کنند یا پریود نشوند.
اختلالات تیروئید
تیروئید، مسئول تولید هورمون‌هایی است که به متابولیسم و تنظیم دمای بدن کمک می‌کنند. اگر این غده عملکرد بدی داشته باشد، هورمون‌هایی را تولید می‌کند که منجر به موهای زائد ضخیم می‌شوند.
فولیکول‌های موی حساس
اگر پزشک، بی‌نظمی هورمون‌ها و مشکلات غدد فوق‌کلیوی را رد کرده باشد، ممکن است فرد فولیکول‌های موی حساس داشته باشد. گیرنده‌های آندروژن موجود در فولیکول‌های مو می‌توانند نسبت به هر آندروژن طبیعی که در خون جریان دارد، حساس شوند. در چنین حالتی، حتی اگر سطح تستوسترون طبیعی باشد، فولیکول‌های مو بیش از حد به آن واکنش نشان می‌دهند.
سندرم کوشینگ
این امر زمانی اتفاق می‌افتد که بدن در معرض سطح بالایی از هورمون کورتیزول قرار بگیرد. علت ایجاد سندرم کوشینگ می‌تواند تولید بیش از حد کورتیزول در غدد فوق‌کلیوی یا مصرف داروهایی مانند پردنیزون (Prednisolone) برای مدت طولانی باشد.
موهای زائد ارثی
به‌طور کلیT در خانم‌ها با شروع شدن سن بلوغ، رشد موی زائد افزیش می‌یابد. وراثت و عوامل ژنتیکی باعث میشود برخی از خانم‌ها پر موتر یا جنس موها در آن‌ها ضخیم‌تر باشد.
گاهی بر اثر تحریکات هورمونی، رشد موها حالت غیرعادی پیدا می‌کند که به آن هایپرتریکوز می‌گویند. این عارضه اغلب ارثی است اما می‌تواند بر اثر مشکلات هورمونی مانند هایپرتیروئیدی یا مصرف داروهایی مانند ماینوکسیدیل و فنی‌توئین به وجود بیاید.
در این صورت، رویش موهای زائد گوش، صورت، پشت یا سینه اتفاق می‌افتد. اما اغلب علت اصلی این عارضه دلایلی است که در بالا به آن‌ها اشاره کردیم.
موهای زائد شکم در بارداری
مانند سایر تغییرات طبیعی هورمونی در زندگی خانم‌ها، بارداری نیز می‌تواند منجر به افزایش موی زائد در بدن شود. در دوران بارداری، هورمون‌های اضافی می‌توانند منجر به ضخیم‌تر شدن و تیره‌تر شدن موها شوند. این امر نه تنها در قسمت‌های مختلف بدن، بلکه در پوست سر نیز اتفاق می‌افتد.
موهای زائد صورت نوزاد
به موهای غیرطبیعی و زیاد در صورت و بدن نوزادLanugo می‌گویند. لانگو در واقع مویی است که بدن برخی از نوزادان را هنگام تولد می‌پوشاند. این موها را می‌توان در همه جای بدن کودک به جز کف دست، لب و کف پا مشاهده کرد.
اغلب جنین حدود ماه چهارم یا پنجم بارداری دچار لانگو میشود. این موها معمولاً تا زمان تولد وجود ندارند و اغلب در ماه‌های هفتم یا هشتم بارداری می‌ریزد. البته گاهی نوزاد با این عارضه به دنیا می‌آید و هفته‌ها بعد از تولد طول می‌کشد تا بریزد. این اتفاق بیشتر در نوزادان نارس دیده میشود.
علائم موهای زائد
علاوه بر رشد بیش از حد مو، یک زن مبتلا به هیرسوتیسم ممکن است علائم دیگری را نیز تجربه کند، از جمله می‌توان به چرب شدن پوست، آکنه، ریزش مو و آلوپسی اشاره کرد.
اما همان‌طور که گفته شد از علائم اصلی هیرسوتیسم، موهای ضخیم و تیره‌ای هستند که در نواحی مختلف بدن ظاهر می‌شوند که شایع‌ترین آن در صورت زنان است. نواحی دیگر عبارتند از:
موهای زائد زیر بغل
رشد موی زیر بغل، یک فرآیند طبیعی است که معمولا همزمان با بلوغ فرد اتفاق می‌افتد. در مراحل اولیه این مو نازک و کم‌پشت است اما با افزایش سن معمولا ضخیم‌تر میشود و افزایش می‌یابد.
در صورت رشد این مو پیش از سن بلوغ و ضخامت غیرمعمول، فرد دچار هیرسوتیسم و ترشح بیش از حد هورمون آندروژن در بدن شده است و باید به پزشک مراجعه کند تا علت آن مشخص شود.
موهای زائد مقعدی
رشد مو در اطراف مقعد نیز طبیعی است و میزان تراکم آن بیشتر عامل وراثتی دارد. علت وجود موی زائد در این ناحیه، جلوگیری از ورود آلودگی و عفونت و همچنین کاهش اصطکاک در رابطه تشخیص داده شده است.
موهای زائد ناحیه تناسلی
پوست ناحیه تناسلی لطیف است. موهای شرمگاهی مانند یک محافظ عمل می‌کنند و از اصطکاک هنگام رابطه جنسی و سایر فعالیت‌ها جلوگیری می‌کنند. موهای شرمگاهی عملکردی مشابه مژه‌ها یا موهای بینی دارند؛ یعنی خاک و میکرو ارگانیسم‌های مضر را به دام می‌اندازند. علاوه بر این، فولیکول‌های مو در این ناحیه با تولید سِبوم(Sebum)، از تولید باکتری‌های مضر جلوگیری می‌کند. پس تا حد معمول وجود آن طبیعی است.
اما تغییرات شدید رشد مو در این ناحیه گاهی اوقات نشان‌دهنده یک بیماری هورمونی است. به‌عنوان مثال، در میان بزرگسالان، موی زائد زیاد می‌تواند نشانه‌ای از سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) باشد. موهای زائد در کشاله ران نیز به همین دلیل ممکن است به‌وجود بیاید.
موهای زائد اطراف ناف
معمولا همه انسان‌ها در سراسر بدن خود مو دارند، داشتن موهایی روی شکم، زیر ناف یا حتی داخل ناف که با بقیه موهای بدن منطبق باشد، کاملاً طبیعی است. اما اگر موهای زائد روی شکم زنان یا موهای اطراف ناف نسبت به بقیه موهای بدن ضخیم‌تر و تیره‌تر باشد، این ممکن است نشان‌دهنده اتفاق دیگری باشد.
علت وجود موی زائد در این ناحیه می‌تواند ژنتیک یا سندروم تخمدان پلی‌کیستیک باشد.
موهای زائد پا
یکی از قسمت‌های بدن که معمولا محل رشد موی زائد است، پاها هستند. رشد مو در این قسمت از بدن کاملا طبیعی است و میزان رشد و ضخامت مو می‌تواند به ژنتیک هر فرد مرتبط باشد. اغلب خانم‌ها به‌دلیل زیبایی به‌دنبال از بین بردن موی زائد در پاهای خود هستند. تمام علل و موارد ذکر شده برای رشد موی زائد می‌تواند در رشد مو در این قسمت از بدن موثر باشد.
موهای زائد پشت کمر
در مردان، ژنتیک شایع‌ترین علت ایجاد مو در پشت کمر است. ژنتیک در میزان و ضخامت موها موثر است. همان‌طور که گفتیم رویش مو در این نواحی برای مردان زائد تلقی نمی‌شود و طبیعی است.
اما رشد مو به شکل غیرمعمول و زیاد در پشت کمر زنان غالبا هیرسوتیسم است. محتمل‌ترین علت پدید آمدن این عرضه در زنان، عدم‌تعادل هورمونی، سندرم کوشینگ، اختلالات غده فوق‌کلیوی و سندرم تخمدان پلی‌کیستیک است. درصورت شدید بودن عارضه، زنان می‌توانند درباره این شرایط با پزشک خود صحبت کنند.
موهای زائد دور سینه
بسیاری از خانم‌ها موی سیاه و تیره در اطراف نوک سینه‌های خود دارند. میزان این موها متفاوت است، اما برخی از خانم‌ها متوجه می‌شوند که موها بلند، درشت و تیره‌تر از حالت معمول است که می‌تواند آزار‌دهنده باشد. در بیشتر موارد، موهای زائد اطراف نوک پستان نگران‌کننده نیست. آن‌ها بخشی طبیعی از تغییرات بدنی هستند. اما گاهی ممکن است نشانه‌ای برای مشکلی باشد که نیاز به توجه پزشک دارد.
چند دلیل اساسی می‌تواند منجر به رشد موهای پستان شود. تغییرات قابل‌توجه هورمونی، مانند بارداری و یائسگی، تولید بیش از حد هورمون‌های مردانه مانند آندروژن، سندروم تخمدان پلی‌کیستیک و سندروم کوشینگ می‌تواند از علل ابتلا به موی زائد در اطراف سینه باشد.
موهای زائد چانه
رشد بیش از حد مو روی صورت می‌تواند بسیار ناراحت‌کننده باشد. یکی از مناطق صورت که اغلب موی زائد و تیره‌تر روی آن رشد می‌کند، چانه و پشت لب است.
تغییر هورمونی، افزایش سن و حتی ژنتیک می‌تواند پشت چند تار موی ضخیم شده چانه باشد. اما اگر فرد با افزایش ناگهانی موهای صورت مواجه شد، وقت آن است که به پزشک مراجعه کند. موی زائد صورت در زنان می‌تواند نشانه‌ای از یک بیماری پزشکی باشد که به درمان نیاز دارد.
نحوه تشخیص موی زائد در خانم‌ها
پزشک با توجه به چرخه قاعدگی خانم‌ها در رابطه با سابقه پزشکی از آن‌ها سوالاتی می‌پرسد. او همچنین آن‌ها را معاینه می‌کند. اگر چرخه قاعدگی فردی منظم باشد، به احتمال زیاد هیرسوتیسم ژنتیکی است. اگر چرخه قاعدگی تقریبا همیشه نامنظم است، علت می‌تواند سندرم تخمدان پلی‌کیستیک باشد. اگر هیرسوتیسم و بی‌نظمی قاعدگی جدید باشند، پزشک باید بیمار را از نظر وجود یک بیماری جدی‌تر مانند تومور تخمدان، غدد فوق‌کلیوی یا غده هیپوفیز ارزیابی کند. این امر به‌ویژه در شرایطی که فرد دچار اختلال در دوره پریود میشود، اهمیت می‌یابد.
معایب هیرسوتیسم چیست؟
هیرسوتیسم می‌تواند از نظر احساسی ناراحت‌کننده باشد. بعضی از خانم‌ها نسبت به داشتن موهای ناخواسته خجالت می‌کشند و برخی دچار افسردگی می‌شوند. البته اگرچه هیرسوتیسم عوارض جسمی ایجاد نمی‌کند، اما می‌تواند علت اصلی عدم‌تعادل هورمونی باشد.
اگر فردی دچار هیرسوتیسم و پریودهای نامنظم است، ممکن است سندرم تخمدان پلی‌کیستیک داشته باشد که می‌تواند مانع باروری شود. زنانی که از داروهای خاصی برای درمان هیرسوتیسم استفاده می‌کنند، به‌دلیل خطر نقص مادرزادی باید از بارداری اجتناب کنند.
