اگزما دست چیست؟
اگزما دست، یکی از انواع درماتیت است که خود را با التهاب مزمن و خارش‌دار پوست نشان می‌دهد. اگزما می‌تواند هر ناحیه از بدن را درگیر کند، اما اگزمای دست به صورت درگیری دست‌ها از ناحیه مچ به پایین تعریف می‌شود. این بیماری، شایع‌ترین بیماری پوستی ناشی از کار تلقی می‌شود. دست‌ها بیش از سایر نواحی بدن در بیماری‌های پوستی ناشی از کار درگیر می‌شوند، زیرا ما از دست‌ها برای برقراری ارتباط، حمل اشیاء، شست‌وشو و فعالیت‌های روزانه استفاده می‌کنیم که دست‌ها را آسیب‌پذیر می‌کند.
اصطلاح انگلیسی اگزما
اگزما (Eczema) واژه‌ای انگلیسی است که به آن درماتیت (Dermatitis) به‌معنای التهاب پوست نیز می‌گویند. یکی از نقاط شایع بروز این عارضه در دست‌هاست.
علائم درماتیت دست
اگزما دست با خارش، قرمزی و خشکی خود را نشان می‌دهد. در تماس دست با مواد محرک، شوینده‌های قوی یا مواد حساسیت‌زا، این عوارض بیشتر می‌شود. در موارد شدید این عارضه سبب شکاف و خونریزی پوست دست می‌شود. در تصویر زیر اگزمای شدید دست را مشاهده می‌کنید. خارش مزمن پوست می‌تواند به تغییر رنگ و شکل پوست دست منجر شود. در این صورت، پوست ضخیم، تیره و زبر می‌شود که به آن چرمی‌شدن یا لیکنیفیکاسیون می‌گویند. ایجاد تاول، ترشح و پوستهپوسته شدن از علائم دیگر اگزما دست است. بعضی انواع این عارضه سبب هایپرکراتوز یا شاخی‌شدن پوست می‌شود. شاخی‌شدن به‌معنای افزایش لایه‌های شاخی پوست است که به پوست حالتی زبر و ورقه‌ورقه می‌دهد.
علائم اگزمای دست نوزادان
این عارضه در نوزادان به شکل خشکی، پوستهپوسته شدن و قرمزی پوست دیده می‌شود و بیشتر روی صورت، گونه‌ها و مفاصل آرنج و زانو خود را نشان می‌دهد. اما هرجای بدن مانند دست‌ها نیز می‌توانند به این عارضه مبتلا شوند. در عکس زیر اگزمای دست نوزاد را مشاهده می‌کنید:
علت اگزمای دست
این عارضه به‌دلایل مختلفی ایجاد می‌شود که در ادامه به مهم‌ترین آنها اشاره می‌کنیم:
درماتیت آتوپیک (atopic dermatitis)
چربی پوست یک سد در مقابل ورود مواد حساسیت‌زا (آلرژن) پدید می‌آورد و از تبخیر رطوبت پوست جلوگیری می‌کند. در افراد مبتلا به درماتیت آتوپیک، از دست رفتن چربی پوست باعث ایجاد اختلال در این سد پوستی می‌شود. 90 درصد افراد مبتلا به اگزما دست، سابقه‌ای از ابتلا به درماتیت آتوپیک دارند. اختلال سد پوستی موجب از دست رفتن رطوبت پوست و بی‌دفاع شدن پوست در مقابل عوامل حساسیت‌زای محیطی می‌شود و درنتیجه ایجاد اگزما می‌کند. این عارضه با ایجاد خارش و آسیب به پوست، بیشتر به سد پوستی آسیب می‌زند و این سیکل معیوب همراه با پاسخ شدید سیستم ایمنی فرد به مواد حساسیت‌زای محیطی، سازوکار اگزمای آتوپیک را رقم می‌زنند. در اگزمای آتوپیک معمولاً هر دو دست مبتلا می‌شوند و اگزمای انگشتان دست، مچ‌دست و اگزمای روی دست بیشتر است. ممکن است سایر نواحی بدن مثل صورت در بچه‌ها و جلوی آرنج و پشت زانو در بزرگسالان هم دچار ضایعات اگزما شوند. اگزمای دست کودکان در بسیاری از موارد با درماتیت آتوپیک همراه است.
درماتیت تماسی آلرژیک
این نوع اگزما بر اثر تماس طولانی‌مدت با مواد شیمیایی حساسیت‌زایی که پوست به آنها آلرژی دارد، ایجاد می‌شود. افزایش حساسیت سیستم ایمنی باعث آزادسازی موادی مانند هیستامین و ایجاد خارش و التهاب پوست می‌شود. این مواد می‌توانند شامل فلزاتی مانند نیکل، عطرها، ترکیبات موجود در محصولات مراقبت از پوست و… باشند. نیکل فلزی است که در بسیاری از جواهرات و فلزات روی لباس‌ها و وسایل تزئینی وجود دارد. این فلز علت بسیاری از موارد آلرژی تماسی است. برخی مطالعات نشان داده افرادی که سابقه آلرژی به نیکل دارند، بیشتر دچار اگزما دست می‌شوند، با این‌وجود، برخی دیگر از مطالعات وجود این ارتباط را انکار کرده‌اند.
درماتیت تحریکی
التهاب پوست بر اثر تماس با محرک‌های خارجی مثل شوینده‌ها، ضدعفونی‌کننده‌ها، چسب، کاغذ، گرد و خاک و… اگزمای تحریکی شایع‌ترین نوع اگزمای دست است. شغل‌های خدماتی، پرستاران و کادر درمان، آرایشگران، کارکنان آشپزخانه و معلمان به‌دلیل تماس زیاد با موادی مثل آب، ضدعفونی‌کننده‌ها، مواد شیمیایی و گرد و خاک احتمال ابتلای بیشتری به اگزما دست دارند. عوامل شغلی اثرگذار شامل موارد زیر است:
- تماس مکرر با آب بیش از 2 ساعت در روز
- شست‌وشوی مکرر دست با آب
- پوشیدن دستکش‌های تنگ بیش از 2 ساعت در روز
- تماس با مواد شیمیایی مانند چسب، رنگ‌های شیمیایی، موادی مانند کالیفون در چسب‌ها (Colophony)، روغن‌های برشکاری
- تماس با ضدعفونی‌کننده‌ها، مواد قلیایی، محصولات روغنی و حلال‌های ارگانیک
- ضربات مکرر به دست
- تماس مکرر دست با گرد و خاک و گچ
ژنتیک
افرادی که استعداد ژنتیکی ابتلا به اگزمای دست را داشته باشند، بیشتر به آن مبتلا می‌شوند. ابتلا به این بیماری در سنین جوانی ارتباط بیشتری با عوامل ژنتیکی دارد.
تغذیه
خوردن بعضی غذاهای حساسیت‌زا حاوی آنتی‌ژن‌های خاص نیز در ایجاد علائم اگزما دست، مؤثر تلقی می‌شود. از جمله عواملی که ارتباط آنها با این عارضه اثبات نشده، آب و هوای خشک و مصرف سیگار و الکل است.
انواع اگزما روی دست
اگزما دست به صورت‌های بسیار متنوعی در نقاط مختلف دست تظاهر پیدا می‌کند:
اگزمای دیس‌هیدروتیک (پومفیلوکس)
همان‌طور که در عکس اگزمای دست مشخص است، این نوع اگزمای دست، خود را به شکل جوش (وزیکول) نشان می‌دهد.
اگزمای شکاف‌دار دست یا اگزمای خانه‌داران
خشکی و پوستهپوسته شدن پوست دست همراه شکاف‌هایی روی پوست، نشانه بروز این نوع اگزماست. در این عارضه ترشح دیده نمی‌شود و خارش جزئی وجود دارد. اگزمای دست خانم‌ها گاهی از این نوع است.
اگزمای هایپرکراتوتیک دست
این عارضه سبب ایجاد ضایعاتی با پوسته ضخیم و شاخی‌شده با حدود مشخص و بدون پوسته‌ریزی و وزیکول می‌شود.
اگزمای سکه‌ای
اگزمای سکه‌ای، نوع دیگری از این عارضه است که دست را درگیر می‌کند. اگزما پشت دست و اگزما نوک انگشتان که به شکل ضایعات گرد یا بیضی‌شکل با قرمزی، وزیکول، ترشح و خارش زیاد پدیدار می‌شود، از این نوع عارضه هستند.
اگزما در نواحی مختلف دست
این عارضه در نواحی مختلفی از دست اتفاق میفتد که به موارد زیر میتوان اشاره کرد:
اگزمای انگشتان دست
این نوع اگزما با شاخی شدن پوست و شکاف‌های دردناک در نوک انگشتان دست همراه است. تمام انگشتان مخصوصاً انگشتان دست به علت تماس بیشتر با مواد حساسیت‌زا درگیر اگزما می‌شوند. اگزما سر انگشتان دست در هوای سرد شدت بیشتری می‌گیرد و درد آن زیادتر می‌شود. این ناحیه ممکن است به اگزما سکه‌ای نیز مبتلا شود.
اگزمای بین انگشتان
در این نوع اگزما دست، فرد قرمزی و پوسته‌ریزی بین انگشتان و ندرتا ایجاد وزیکول را تجربه می‌کند.
اگزمای مچ دست
وجود بثورات دردناک همراه با خارش و قرمزی روی مچ، نشان‌دهنده اگزمای مچ دست است. اگزما در این ناحیه باعث ایجاد لکه‌های متمایز قرمز، پوست ترک‌خورده و خشک می‌شود که ممکن است گاهی تورم، پوسته‌ریزی یا خونریزی را هم به‌همراه داشته باشد.
اگزمای کف دست
اگزما کف دست و کناره انگشتان معمولا از نوع اگزمای دیس‌هیدروتیک هستند. این عارضه در این نواحی به صورت وزیکول‌های سفت و بسیار خارش‌دار نمایان می‌شود.
اگزمای ناخن دست
اطراف ناخن‌های دست اغلب دچار اگزمای هایپرکراتوتیک می‌شود. عوارض این نوع اگزما در پوست اطراف ناخن، ایجاد بثورات با پوسته ضخیم و شاخی‌شده است که در ناحیه ناخن با پوسته‌ریزی و بدون وزیکول ظاهر می‌شود. این عارضه در مردان میانسال و مسن شایع‌تر است و کمتر در کودکان دیده می‌شود.
پیشگیری
افرادی که به علت داشتن شغل‌های خاص یا عوامل افزایش‌دهنده خطر ابتلا به اگزمای شدید دست، در معرض ابتلا به این بیماری قرار دارند، باید درباره نحوه پیشگیری از ابتلا به این عارضه آموزش داده و آگاه شوند. در ادامه به چند مورد از آنها اشاره می‌کنیم:
- افرادی که دارای مشاغل حساسی هستند و به‌طور مداوم با مواد شیمیایی و حساسیت‌زا در ارتباط هستند، باید قبل و حین کار روی پوست دست از کرم‌های محافظت‌کننده استفاده کنند. این کرم‌ها می‌توانند امولسیون‌های بر پایه روغن و امولسیون‌های بر پایه آب، زینک‌اکساید، پودر تالک و وازلین باشند.
- استفاده از دستکش‌های پلاستیکی برای جلوگیری از تماس مستقیم با مواد شوینده ضروری است.
- یک شوینده مناسب برای شست‌وشوی روزانه می‌تواند به‌جای صابون‌های جامد یا مایعی که دارای مواد تحریک‌کننده مانند سولفات، پارابن، فرمالدهید، الکل، اسانس و عطر هستند، مورد استفاده قرار بگیرد. از شوینده‌های ملایم که حاوی روغن و آبرسان هستند، استفاده شود.
- فرد باید پوست دست خود را به‌طور مدام به ژل‌ها و کرم‌های آبرسان آغشته کند تا مرطوب باقی بماند، سپس برای کمک به ترمیم سد پوستی از کرم‌های مرطوب‌کننده متناسب با نوع پوست خود استفاده کند.
- کادر درمان بهتر است برای ضدعفونی کردن دست‌های خود، به جای شست‌وشوی مداوم با آب و صابون، از ضدعفونی‌کننده‌های حاوی الکل و موادی مانند گلسیرین و آلوئه‌ورا استفاده کنند.
- افراد مبتلا به درماتیت آتوپیک، خوردن مواد حساسیت‌زا مانند ادویه، بادمجان، گوجه‌فرنگی، تخم‌مرغ و… را محدود کنند.
- طبق برخی مقالات، تغذیه مادر در دوران بارداری با بروز علائم اگزما و درماتیت آتوپیک در نوزاد مرتبط است. برای مثال، نوزادان مادرانی که تغذیه مبتنی بر گیاهان، شامل میوه‌ها، سبزیجات، و غلات کامل داشته‌اند، نسبت به مادرانی که از رژیم سرشار از شکر، گوشت قرمز و غذاهای فرآوری‌شده داشته‌اند، کمتر به درماتیت آتوپیک مبتلا شده‌اند. تأثیر مفید استفاده از پروبیوتیک‌ها در دوران بارداری نیز در کاهش اگزمای نوزادان در بعضی مطالعات دیده شده است. اما برای اثبات ارتباط تغذیه مادر با بروز اگزما در نوزاد مطالعات بیشتری مورد نیاز است.
عوارض اگزما دست
این عارضه می تواند موجب اختلال در کیفیت زندگی شخص و ایجاد برخی عوارض در وی شود که از جمله این موارد به شرح زیر است:
تأثیرات روانی
فرد ممکن است درنتیجه ابتلا به این عارضه به علت خارش مداوم و ظاهر ناخوشایند اگزما دست، دچار اختلال خواب یا خلق‌وخو شود و اضطراب و افسردگی را تجربه کند.
عفونت
خارش مداوم و آسیب دیدن پوست دست، آن را نسبت به ابتلا به عفونت‌های باکتریایی و ویروسی مستعدتر می‌کند. از جمله عفونت‌های باکتریایی شایع همراه با اگزما دست، «زرد زخم» است. زردزخم خود را در ترشحات زرد طلایی روی ناحیه درگیر نشان می‌دهد. عفونت اگزما کوکساکیوم نیز توسط ویروس کوکساکی ایجاد می‌شود و جوش‌هایی در ناحیه دست، پا و دهان پدید می‌آورد که همراه با علائم تب، گلودرد و بی‌اشتهایی است و بیشتر در کودکان دیده می‌شود.
کاهش کیفیت زندگی
درد، خارش و خونریزی حتی به‌طور محدود موجب ایجاد محدودیت و آسیب به فرد می‌شود.
مشکلات زیبایی پوست
ضایعات اگزما دست ممکن است پایدار باقی بمانند و به زیبایی و یکنواختی پوست آسیب بزنند.
انواع روش های درمان اگزمای دست
ما در زیباکلیک انواع روش های درمان اگزما را درقالب مقالات و ویدئوهای کاربردی برای استفاده هر چه بیشتر شما مخاطبین عزیز آماده کرده ایم.در ادامه می‌توانید بر روی موارد مدنظر کلیک کنید.
سؤالات متداول
آیا اگزمای دست مسری است؟
خیر؛ اگزما یک بیماری ناشی از افزایش حساسیت پوست و مواد حساسیت‌زای محیطی است و به همین دلیل واگیردار نیست و از فردی به فرد دیگر منتقل نمی‌شود.
آیا اگزما در بارداری افزایش می‌یابد؟
بله؛ در بعضی موارد اگزمای دست خانم‌ها با باردار شدن فعال می‌شود. یا افرادی که قبلاً به اگزما دچار نبوده‌اند، در بارداری به آن مبتلا می‌شوند. اما اگزما مستقیماً اثر خطرناکی روی بارداری ندارد.
آیا اگزمای دست نوزادان درمان دارد؟
میتوان اگزمای دست نوزاد را با دارو و کرم‌های مخصوص تا حد زیادی کنترل کرد. در بسیاری از موارد، اگزمای آتوپیک با افزایش سن خود به خود بهبود می‌یابد.
آیا زنان بیش از مردان به این عارضه مبتلا می‌شوند؟
اگزما دست می‌تواند هم مردان و هم زنان را درگیر کند اما شیوع آن در زنان دو برابر مردان است.
شروع ابتلا به اگزمای دست در چه سنی است؟
طبق مطالعات انجام‌شده اکثر افراد در حدود بیست سالگی به این عارضه مبتلا می‌شوند و میزان آن با افزایش سن کاهش می‌یابد. سن 16 تا 24 سال اوج شیوع این بیماری است و بیشترین شیوع اگزمای دست در خانم‌های جوان است.
