معرفی انواع تبخال، علت، علائم و راه پیشگیری از آن

تبخال چیست؟

تبخال نوعی عفونت ویروسی است که به صورت زخم و تاول‎های کوچک و بزرگ آبدار در سطح پوست نمود پیدا می‎کند. پوست بخش‎های مختلف بدن از قبیل لب، دهان، اندام‎های تناسلی، ران، باسن، گردن، گوش، کف دست و نقاط مختلف صورت در معرض این بیماری قرار دارند. بیماری فوق مانند سایر بیماری‎های ویروسی، واگیردار و به‎شدت مسری است.

بسیاری از افرادی که به این عارضه دچار می‌شوند، حتی نمی‌دانند چطور به آن مبتلا شده‌اند و چرا هر چند وقت یکبار دوباره عود پیدا می‌کند. در این مقاله به‌طور کامل درباره این عارضه صحبت خواهیم کرد.

تبخال به انگلیسی

نام علمی ویروس تبخال، Herpes Simplex یا زخم سرد (Cold Sore) است. عفونت ایجادکننده این عارضه، ویروس هرپس سیمپلکس با نام HSV نیز شناخته شده است. تاکنون 8 مورد از این ویروس‎ها شناسایی شده است، اما تنها سه مورد از آن‌ها قابلیت بیماری‎زایی و درگیری تمام لایه‎های پوست و اعصاب را دارد. ویروس نوع HSV-1 و HSV-2 از جمله این موارد به‎شمار می‎روند.

انواع تبخال

به‎طور کلی، ویروس هرپس سیمپلکس انواع مختلفی (8 نوع) دارد که دو نوع از آن‌ها موجب بروز این عارضه در بدن افراد می‌شود.

HSV-1

 این نوع از ویروس هرپس، علت اصلی ایجاد تبخال دهانی است و موجب ایجاد بروز زخم و تاول در اطراف دهان و صورت می‌شود. این ویروس اگر برای اولین بار در فرد فعال شود همراه با تب، گلو درد و علائمی شبیه آنفلوآنزا خواهد بود. این ویروس اگرچه سبب بروز این عارضه در اطراف دهان می‌شود اما می‌تواند از طریق سکس دهانی منجر به تبخال تناسلی شود.

HSV-2

این نوع از ویروس هرپس موجب ایجاد این عارضه در دستگاه تناسلی زنان و مردان می‌شود. این ویروس از طریق رابطه جنسی محافظت نشده از فرد آلوده به فرد دیگر منتقل می‎شود. ممکن است ابتدا این ویروس در دستگاه عصبی پنهان شود و علائمی از خود بروز ندهد و مدت‌ها بعد بر اثر عوامل تحریک‎کننده نمایان شود.

انواع ویروس تبخال در بدن

بخش‎های مختلفی از بدن در معرض هجوم ویروس هرپس سیمپلکس قرار دارند. به‎عبارتی زخم و تاول این عارضه تنها محدود به اطراف دهان نیست، بلکه بخش‎های دیگر بدن را نیز درگیر می‎کند که عبارتند از:

ناحیه تناسلی

تبخال تناسلی، یک بیماری عفونی بسیار شایع است که از طریق رابطه جنسی با فرد آلوده منتقل می‎شود. این بیماری اغلب توسط ویروس Herpes Simplex نوع 2 بروز می‎کند.

ویروس به محض ورود به ناحیه تناسلی، تاول‎های آبدار و عفونی ایجاد می‎کند. زنان بیشتر از مردان در معرض ابتلا به این بیماری قرار دارند. دلیل این موضوع، ترشح و رطوبت بالا در ناحیه تناسلی این افراد است که بستر مناسبی برای رشد ویروس ایجاد می‎کند. علاوه بر اندام‎ها و مجاری تناسلی، تبخال کشاله‎ ران‎، مقعد و باسن نیز ممکن است بر اثر این ویروس ایجاد شود.

تبخال صورت

 این عارضه در نقاط مختلف صورت اتفاق می‌افتد و به شکل تاول یا زخم بروز پیدا می‎کند. در ادامه به انواع آن اشاره می‌کنیم.

 لب و چانه

لب بیش از سایر نقاط صورت در معرض ابتلا به این ویروس قرار دارد. دلیل این موضوع، حساسیت بسیار بالای پوست لب است. بالا بودن تراکم الیاف عصبی حسی در این محدوده نیز در افزایش ابتلا نقش دارد. این عارضه در گوشه لب در مقایسه با ویروس تبخال بالای لب یا پایین لب و سایر موارد فراونی بیشتری دارد، زیرا تنش مکانیکی در گوشه لب بالاست و بر اثر سرماخوردگی، دمای پایین، صحبت کردن و… پاره می‎شود.

 خراش یا بریدگی یکی از عوامل بروز تبخال لب است. گاهی اوقات زخم‎ها نواحی چانه را نیز درگیر می‎کند. این زخم‌ها در صورت گروهی بودن، ظاهر نامناسبی ایجاد می‌کنند.

 چشم

تبخال چشمی از ویروس Herpes Simplex نوع 1 نشات می‎گیرد. از علائم بروز این مشکل می‎توان به التهاب، سوزش، خارش و قرمزی داخل یا اطراف چشم اشاره کرد.

وجود عفونت و ترشح بی‎دلیل از چشم و حساسیت به نور را نیز می‎توان به علائم فوق اضافه کرد. تشخیص این بیماری به‎دلیل شباهت علائم آن با حساسیت‌های فصلی یا آلرژی کمی دشوار است، اما به محض تشخیص باید برای درمان اقدام کرد زیرا در برخی موارد آسیب‎های جبران‎ناپذیری در چشم بر جای می‌گذارد.

دهان، زبان و حنجره

دهان به‎دلیل داشتن مخاط و رطوبت، محیطی بسیار مناسب برای گسترش و فعالیت ویروسHerpes Simplex است. ایجاد بثورات مربوط به این بیماری در داخل دهان در مقایسه با اطراف دهان فراوانی کمتری دارد.

درد و سوزش حاصل از تاول در این محیط‌ها به حدی شدید است که خوردن و آشامیدن را با مشکل روبه‎رو می‌کند.

80 درصد ویروس تبخال دهان توسط نوع 1 آن ایجاد می‌شود. البته ویروس نوع 2 نیز در ایجاد زخم‎های دهانی نقش دارد. این وضعیت بیشتر در مقاربت‎های دهانی رخ می‎دهد.

لثه، روی زبان، داخل لپ، سقف دهان، گلو و حنجره محیط مناسبی برای تشکیل این تاول‎هاست. گاهی اوقات غدد لنفاوی و مری نیز دچار زخم و التهاب می‎شوند که البته اغلب این مورد برای کودکانی که برای اولین‎بار به این عارضه دچار می‌شوند، اتفاق می‌افتد.

ابرو

نواحی داخل و اطراف ابرو به دلایل مختلف دچار زخم و تاول ناشی از این عارضه می‎شود. بخش بزرگی از این مشکلات به‎دلیل تاتو کردن ابرو و حساسیت به رنگ‎های مورد استفاده رخ می‏دهد. استفاده از رنگ قرمز در زمان تاتو این حساسیت را افزایش می‎دهد. بی‎توجهی به عارضه فوق موجب گسترش زخم به سمت چشم می‌شود و سلامت آن را با خطر روبه‎رو می‎کند. همچنین در صورت بی‎توجهی به این زخم‎ها تبخال پیشانی نیز موضوعی دور از ذهن نخواهد بود.

بینی

تبخال بینی به نسبت سایر نقاط صورت کمتر مشاهده می‏شود. زخم‌ها در این حالت بیشتر بخش بیرونی بینی را درگیر می‎کند. نوع آن نیز کم‎خطر است و معمولاً بدون مشکل خاصی (بعد از گذشت حداکثر 10 روز) برطرف می‎شود. اما نوع عفونی آن منجر به ایجاد زخم‎های عمیق‎تری شده و بهبودی طولانی‎تری به همراه دارد.

تبخال گوش و گردن

ویروس Herpes Simplex قابلیت آلوده‌سازی و ایجاد زخم روی پوست گردن و اطراف گوش را نیز دارد. گوش اندام بسیار حساسی است و بروز کوچک‎ترین مشکل می‎تواند شنوایی را با مشکل روبه‎رو کند. این مورد یکی از شایع‎ترین ویروس‎هاست که موجب از بین رفتن ناگهانی و کامل شنوایی می‎شود و به همین دلیل پیگیری و درمان آن از اهمیت بسیاری برخوردار است.

بخش میانی بدن

بروز زخم و تاول بر اثر این عارضه، تنها محدود به صورت نیست و بخش‎هایی از پوست میان‎تنه را نیز درگیر می‎کند. به‎عنوان مثال، می‎توان به تبخال کف دست، تبخال شکمی و پشت کمر اشاره کرد.

نشانه‎ های بروز تبخال

اغلب اوقات، شکل ظاهری ویروس هرپس سیمپلکس معمولی است و برای تشخیص نیازی به آزمایش دادن وجود ندارد.

اما گاهی ممکن است شخص بدون علائم این ویروس را در بدن خود داشته باشد. به این منظور می‌توان هرپس سیمپلکس را با انجام آزمایشات آزمایشگاهی مانند آزمایش DNA یا PCR و کشت ویروس تشخیص داد.

 به‌طور کلی، بروز علائم در این عارضه به صورت مرحله‌ای در فرد اتفاق می‌افتد که شامل موارد زیر است:

مرحله اول

ممکن است بدن فرد هنگام ابتلا به این ویروس، هیچ نشانه‌ای را از خود بروز ندهد، اما حتی در این مرحله فرد می‌تواند ناقل باشد و افراد دیگر را مبتلا کند.

به‎طور کلی بسیاری از افراد قبل از ایجاد این عارضه دچار مورمور شدن، سوزش یا خارش پوست می‌شوند. این وضعیت ممکن است از یک الی دو روز قبل از بروز زخم‎ها آغاز شود.

مرحله دوم

 مرحله دوم تبخال زدن، قرمزی پوست و تاول‌های کوچک و دردناک پر از مایعات روی پوست را به همراه دارد.

مرحله سوم

در این مرحله، تاول بعد از بزرگ شدن می‌ترکد و محتویات آن خارج می‎شود. مایعات خارج‌شده پر از ویروس هستند و در این مرحله احتمال انتقال ویروس به فرد دیگر بسیار زیاد است.

مرحله چهارم

مرحله بعدی مربوط به خروج خونابه و ترشحات، دلمه بستن روی زخم و تشکیل پوست جدید زیر آن است. دلمه بعد از گذشت چند روز کنده می‌شود و زخم آن بدون هیچ‎گونه اثری از بین می‎رود و جای تبخال دیده نمی‌شود.

تمام مراحل ذکر شده بین 7 الی 10 روز به طول می‎انجامد.

عود عفونت ثانویه تبخال

ممکن است در فواصل زمانی مختلف بر اثر عوامل مختلفی مانند ضعف سیستم ایمنی بدن، استرس و… این عارضه مجددا عود کند. البته عود مجدد این عارضه به محل درگیری آن و نوع ویروس مبتلا به آن بستگی دارد، اما معمولا این اتفاق در نوع دوم هرپس سیمپلکس بیشتر از نوع اول (هرپس سیمپلکس دهانی) رخ می‌دهد.

این عارضه برای چه کسانی بیشتر اتفاق می‌افتد؟

مطالعات نشان می‌دهد ویروس مولد زخم‎های این عارضه در بدن 90 درصد افراد وجود دارد. این ویروس به محض ورود به بدن، خود را با یک بیماری مشابه سرماخوردگی نشان می‎دهد. از علائم شایع این دوران می‎توان به گلو درد، مشکل در بلع و زخم لثه یا گونه اشاره کرد. این مرحله با عنوان عفونت هرپس اولیه پس از گذشت یک الی دو هفته بهبود پیدا می‌کند.

ویروس فوق بعد از طی این مرحله از بدن خارج نمی‎شود؛ بلکه تا پایان عمر باقی می‌ماند. به‎عبارتی به سمت اعصاب حسی محیطی حرکت کرده و به صورت غیرفعال در گره‎های عصبی باقی می‎ماند. ویروسHerpes Simplex تا مدت‏ها به صورت خاموش و بدون علامت در بدن باقی می‎ماند. در این مدت، سیستم ایمنی بدن با ترشح پادتن علیه این ویروس‎ها آنها را کنترل می‎کند.

وجود برخی عوامل به فعالیت مجدد ویروس‎ها کمک می‎کند. از جمله این عوامل می‎توان به موارد زیر اشاره کرد:

• خستگی
• نور شدید آفتاب
• درمان‎های دندانپزشکی
• آسیب پوستی (ترک و بریدگی)
• استرس و اضطراب جسمی و روحی
• مصرف داروهای سرکوب‎کننده سیستم ایمنی
• اعمال زیبایی (فیلر، سولاریوم، تزریق ژل و…)
• تغییرات هورمونی (خونریزی قاعدگی و دوره بارداری)
• بیماری (سرماخوردگی، آنفلوآنزا، تب و مشکلات گوارشی)

هر یک از این موارد، موجب تضعیف سیستم ایمنی شده و تولید پادتن علیه ویروس‎ها را با مشکل روبه‎رو می‎کند. در این شرایط، ویروس فرصت کافی برای فعالیت پیدا کرده و خود را با زخم‌های کوچک و بزرگ در بخش‎های مختلف پوست نشان می‎دهد. با توجه به این موضوع، همه افراد بروز مرحله دوم بیماری (هرپس ثانویه) را تجربه نمی‎کنند و بیشتر افراد دارای مشکلات فوق، دچار هرپس ثانویه می‌شوند.

علت تبخال چیست؟

علت ایجاد این بیماری، تماس مستقیم یا غیرمستقیم با افراد درگیر با ویروس Herpes Simplex است. این بیماری به‎شدت مسری است و از راه‎های مختلفی از یک فرد به دیگری منتقل می‎شود. مایع موجود در تاول‎ها به‎شدت عفونی است. ویروس‎ها در صورت بسته بودن تاول (دلمه پر از آب) نیز قابلیت سرایت دارند. مواد موجود در تاول در صورت پارگی، به سایر بخش‎ها سرایت کرده و بافت‎های اطراف را آلوده می‎کند. این فرآیند بعد از 4 الی 5 روز از ایجاد تاول‎ها رخ می‎دهد.

علاوه بر زخم، بزاق فرد آلوده حاوی مقادیر زیادی ویروس هرپس است. انتقال مستقیم با بوسه، صحبت، عطسه و دست دادن با افراد آلوده انجام می‎شود. این ویروس تا دو روز می‎تواند خارج از بدن زنده بماند. به همین دلیل استفاده از کارد، چنگال، قاشق و وسایل شخصی (حوله، دستمال، تیغ اصلاح و…) به عدم‌انتقال ویروس کمک می‎کند.

علت ابتلا به ویروس تبخال در بارداری

بسیاری از زنان درگیر این بیماری، از انتقال آن به جنین خود در دوران بارداری ترس و واهمه دارند. در اغلب موارد، ویروس Herpes Simplex نوع 1 مشکلی برای زنان باردار یا جنین آنها ایجاد نمی‎کند.

 اما ابتلا به این عارضه در این دوران بسیار خطرناک و احتمال انتقال آن به جنین زیاد است. خطر این ویروس در سه ماهه نخست بارداری بیش از هر زمان دیگری است، زیرا احتمال سقط و بروز ناهنجاری در جنین را افزایش می‎دهد. در سه ماهه دوم نیز که مختص تشکیل اندام‏هاست، عملکرد مغز، چشم و گوش دچار اختلال می‎شود. در نتیجه مشکلاتی از قبیل عقب‎ماندگی ذهنی، کاهش شنوایی، اختلال در یادگیری و… در جنین به‎وجود می‎آید.

علت تبخال در کودکان

بسیاری از کودکان زیر ده سال به‎دلایل مختلف به این بیماری مبتلا می‎شوند. عدم‎رعایت بهداشت، روبوسی والدین بیمار، خستگی شدید، ترک خوردگی پوست، تغذیه نامناسب و بیماری‎هایی از قبیل سرماخوردگی یا آنفلوآنزا از عوامل انتقال این ویروس به کودکان است. همچنین کودکان می‎توانند این ویروس را از مادر مبتلا به هرپس سیمپلکس تناسلی حین زمان زایمان طبیعی بگیرند. در مراحل اولیه، ویروس با علائمی مشابه سرماخوردگی (تهوع، گلودرد، تب و…) بروز پیدا می‎کند. این ویروس بعد از بهبودی به صورت غیرفعال در سیستم عصبی باقی می‎ماند. فعالیت مجدد این ویروس‎ در افراد مختلف مشابه نیست. برخی کودکان آن را تجربه کرده و برخی دیگر هیچ‎وقت آن را تجربه نمی‎کنند.

راه‎های پیشگیری

معمولاً پیشگیری از این بیماری امکان‎پذیر نیست، زیرا بسیاری از افراد از کودکی دچار این ویروس شده و باید تا پایان عمر با آن کنار بیایند.

 تنها راهکار برای این افراد، پیش‌بینی بروز این زخم‎ها از چند روز قبل و استفاده از داروهای التیام‎بخش است. اما مهم‎ترین راه برای پیشگیری از این بیماری در افرادی که هنوز دچار این ویروس نشده‎اند، رعایت بهداشت فردی و عدم‎تماس با افراد آلوده است. مکرر شستن دست‎ها، عدم تماس دست کثیف با چشم و همچنین عدم استفاده از وسایل شخصی سایر افراد برای پیشگیری اهمیت بسیاری دارد.

عوارض و خطرات

عوارض این بیماری براساس شرایط فیزیکی فرد و نوع زخم متفاوت است. به‎عنوان مثال، افراد دارای سیستم ایمنی ضعیف باید از تماس با افراد مبتلا به این ویروس پرهیز کنند. مبتلایان به سرطان، ایدز، پیوند عضو و نوزادان در این دسته جای می‎گیرند، زیرا بدن به سادگی دچار عفونت شده و این عفونت به سایر اندام‎ها گسترش می‎یابد. در صورت تضعیف سیستم ایمنی این ویروس از طریق خون به سایر نقاط بدن از قبیل کبد، ریه و مغز سرایت می‎کند.

نوع عفونت نیز در ایجاد عوارض بیماری نقش دارد. به‎عنوان مثال، این عارضه در دهان، عوارضی از قبیل بوی بد دهان، جاری شدن بزاق و تورم گره‎های لنفاوی موجود در گردن را به‎دنبال دارد. از عوارض تبخال تناسلی می‎توان به سرطان دهانه رحم و مشکلات جسمی و ذهنی برای جنین اشاره کرد.

از دیگر عوارض خطرناک این عارضه ایجاد بیماری های چشمی به شرح زیر است:

• یووئیت( التهاب لایه میانی چشم) و تخریب وسیع شبکیه چشم
• از بین رفتن عصب چشم و قرنیه
• کراتیت یا التهاب قرنیه
• تشدید آب مروارید
• کاهش دید

سوالات متداول

آیا تبخال نشانه کروناست؟

مطالعات نشان می‎دهد که ویروس کرونا تمامی اندام‎های بدن از جمله پوست را درگیر می‎کند. التهابات و بثورات پوستی یکی از تازه‎ترین علائم ثبت شده کرونا در جهان است که شباهت بسیاری به تاول‎های این عارضه دارد. با توجه به تصاویر ثبت شده از سراسر جهان، بثورات صاف یا برجسته قرمز رنگ مختص درجات کم بیماری است. اما در موراد شدید کهیر پوستی و خارش شدید مشاهده می‎شود. این عوارض، پوست صورت، دست، پا و تنه را درگیر می‎کنند.

آیا این عارضه مسری است؟

بله؛ این ویروس نیز مانند سایر بیماری‎های ویروسی، واگیردار است. ماده عفونی موجود در تاول‎های باز یا بسته در این عارضه به‎شدت مسری است و از طریق روبوسی، دست آلوده و وسایل فرد درگیر به دیگران منتقل می‎شود.

آیا هرپس درد دارد؟

 بله؛ فرد یک الی دو روز قبل از بروز تاول‎ها، در محدوده درگیر احساس درد و سوزش می‎کند.

تبخال چند روز طول می‎کشد؟

 24 الی 48 ساعت پس از سوزش و درد در ناحیه درگیر، تاول‎هایی به صورت تکی یا گروهی ایجاد می‎شود. علائم این عارضه بعد از 10-8 روز به‎طور کامل بهبود پیدا می‎کنند.

این عارضه در چه جنسیتی بیشتر است؟

برای این بیماری محدودیتی از لحاظ جنسیت وجود ندارد و زنان و مردان در معرض ابتلا قرار دارند. البته گاهی اوقات ویروس Herpes Simplex، جنسیت خاصی را بیشتر تحت‎تاثیر قرار می‎دهد. به‎عنوان مثال، می‎توان به درگیری ناحیه تناسلی به این عارضه اشاره کرد. زنان بیشتر از مردان در معرض ابتلا به این بیماری قرار دارند. انتقال این بیماری در حین رابطه جنسی از مردان به زنان بیشتر از حالت معکوس است.

این عارضه در چه سنی شروع می‎شود؟

ابتلا به این بیماری از لحاظ سنی محدودیتی ندارد و کودکان و بزرگسالان را تهدید می‌کند. بسیاری از کودکان کمتر از 10 سال در معرض ابتلا به این بیماری قرار دارند. ویروس هرپس برای همیشه در بدن این افراد باقی مانده و در زمان تضعیف سیستم ایمنی خود را به صورت زخم‎ها و تاول‎های سوزناک نمایان می‎کند. والدین ناقل نقش موثری در ابتلای کودکان به این بیماری دارند. البته ابتلای نوزادان زیر یک سال خصوصاً شش ماهه به ویروس Herpes Simplex بسیار خطرناک است، زیرا سیستم عصبی نوزاد در این سنین به‎درستی تکامل نیافته و در برابر کوچک‎ترین عامل بیماری‌زا آسیب‌پذیر است.

آیا استرس باعث ایجاد تبخال عصبی در فرد می‌شود؟

ویروس این عارضه پس از ابتلای فرد به آن می‌تواند به صورت غیرفعال در سلول‌های عصبی بدن فرد باقی بماند و بر اثر عوامل مختلفی مانند استرس، عفونت ثانويه تبخال اتفاق بیفتد.

از جمله مواردی که باعث عود مجدد ویروس هرپس سیمپلکس می‌شود می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• استرس شدید و فشارهای روحی که سبب افزایش سطح هورمون کورتیزول در بدن می‌شود. این هورمون واکنش «جنگ یا گریز» بدن را کنترل می‌کند و باعث ضعف در سیستم ایمنی بدن فرد و ایجاد این عارضه می‌شود.
• اضطراب یا ناراحتی عمیق
• شوک عاطفی
• آسیب‌های فیزیکی مانند ترمیم دندان‌ها یا جراحی صورت یا زیبایی
• تغییر در وضعیت سیستم ایمنی
• خستگی یا بی‌حالی شدید