معرفی انواع تبخال، علت، علائم و راه پیشگیری از آن

تبخال چیست؟
تبخال نوعی عفونت ویروسی است که به صورت زخم و تاولهای کوچک و بزرگ آبدار در سطح پوست نمود پیدا میکند. پوست بخشهای مختلف بدن از قبیل لب، دهان، اندامهای تناسلی، ران، باسن، گردن، گوش، کف دست و نقاط مختلف صورت در معرض این بیماری قرار دارند. بیماری فوق مانند سایر بیماریهای ویروسی، واگیردار و بهشدت مسری است.
بسیاری از افرادی که به این عارضه دچار میشوند، حتی نمیدانند چطور به آن مبتلا شدهاند و چرا هر چند وقت یکبار دوباره عود پیدا میکند. در این مقاله بهطور کامل درباره این عارضه صحبت خواهیم کرد.
تبخال به انگلیسی
نام علمی ویروس تبخال، Herpes Simplex یا زخم سرد (Cold Sore) است. عفونت ایجادکننده این عارضه، ویروس هرپس سیمپلکس با نام HSV نیز شناخته شده است. تاکنون 8 مورد از این ویروسها شناسایی شده است، اما تنها سه مورد از آنها قابلیت بیماریزایی و درگیری تمام لایههای پوست و اعصاب را دارد. ویروس نوع HSV-1 و HSV-2 از جمله این موارد بهشمار میروند.
انواع تبخال
بهطور کلی، ویروس هرپس سیمپلکس انواع مختلفی (8 نوع) دارد که دو نوع از آنها موجب بروز این عارضه در بدن افراد میشود.
HSV-1
این نوع از ویروس هرپس، علت اصلی ایجاد تبخال دهانی است و موجب ایجاد بروز زخم و تاول در اطراف دهان و صورت میشود. این ویروس اگر برای اولین بار در فرد فعال شود همراه با تب، گلو درد و علائمی شبیه آنفلوآنزا خواهد بود. این ویروس اگرچه سبب بروز این عارضه در اطراف دهان میشود اما میتواند از طریق سکس دهانی منجر به تبخال تناسلی شود.
HSV-2
این نوع از ویروس هرپس موجب ایجاد این عارضه در دستگاه تناسلی زنان و مردان میشود. این ویروس از طریق رابطه جنسی محافظت نشده از فرد آلوده به فرد دیگر منتقل میشود. ممکن است ابتدا این ویروس در دستگاه عصبی پنهان شود و علائمی از خود بروز ندهد و مدتها بعد بر اثر عوامل تحریککننده نمایان شود.
انواع ویروس تبخال در بدن
بخشهای مختلفی از بدن در معرض هجوم ویروس هرپس سیمپلکس قرار دارند. بهعبارتی زخم و تاول این عارضه تنها محدود به اطراف دهان نیست، بلکه بخشهای دیگر بدن را نیز درگیر میکند که عبارتند از:
ناحیه تناسلی
تبخال تناسلی، یک بیماری عفونی بسیار شایع است که از طریق رابطه جنسی با فرد آلوده منتقل میشود. این بیماری اغلب توسط ویروس Herpes Simplex نوع 2 بروز میکند.
ویروس به محض ورود به ناحیه تناسلی، تاولهای آبدار و عفونی ایجاد میکند. زنان بیشتر از مردان در معرض ابتلا به این بیماری قرار دارند. دلیل این موضوع، ترشح و رطوبت بالا در ناحیه تناسلی این افراد است که بستر مناسبی برای رشد ویروس ایجاد میکند. علاوه بر اندامها و مجاری تناسلی، تبخال کشاله ران، مقعد و باسن نیز ممکن است بر اثر این ویروس ایجاد شود.
تبخال صورت
این عارضه در نقاط مختلف صورت اتفاق میافتد و به شکل تاول یا زخم بروز پیدا میکند. در ادامه به انواع آن اشاره میکنیم.
لب و چانه
لب بیش از سایر نقاط صورت در معرض ابتلا به این ویروس قرار دارد. دلیل این موضوع، حساسیت بسیار بالای پوست لب است. بالا بودن تراکم الیاف عصبی حسی در این محدوده نیز در افزایش ابتلا نقش دارد. این عارضه در گوشه لب در مقایسه با ویروس تبخال بالای لب یا پایین لب و سایر موارد فراونی بیشتری دارد، زیرا تنش مکانیکی در گوشه لب بالاست و بر اثر سرماخوردگی، دمای پایین، صحبت کردن و… پاره میشود.
خراش یا بریدگی یکی از عوامل بروز تبخال لب است. گاهی اوقات زخمها نواحی چانه را نیز درگیر میکند. این زخمها در صورت گروهی بودن، ظاهر نامناسبی ایجاد میکنند.
چشم
تبخال چشمی از ویروس Herpes Simplex نوع 1 نشات میگیرد. از علائم بروز این مشکل میتوان به التهاب، سوزش، خارش و قرمزی داخل یا اطراف چشم اشاره کرد.
وجود عفونت و ترشح بیدلیل از چشم و حساسیت به نور را نیز میتوان به علائم فوق اضافه کرد. تشخیص این بیماری بهدلیل شباهت علائم آن با حساسیتهای فصلی یا آلرژی کمی دشوار است، اما به محض تشخیص باید برای درمان اقدام کرد زیرا در برخی موارد آسیبهای جبرانناپذیری در چشم بر جای میگذارد.
دهان، زبان و حنجره
دهان بهدلیل داشتن مخاط و رطوبت، محیطی بسیار مناسب برای گسترش و فعالیت ویروسHerpes Simplex است. ایجاد بثورات مربوط به این بیماری در داخل دهان در مقایسه با اطراف دهان فراوانی کمتری دارد.
درد و سوزش حاصل از تاول در این محیطها به حدی شدید است که خوردن و آشامیدن را با مشکل روبهرو میکند.
80 درصد ویروس تبخال دهان توسط نوع 1 آن ایجاد میشود. البته ویروس نوع 2 نیز در ایجاد زخمهای دهانی نقش دارد. این وضعیت بیشتر در مقاربتهای دهانی رخ میدهد.
لثه، روی زبان، داخل لپ، سقف دهان، گلو و حنجره محیط مناسبی برای تشکیل این تاولهاست. گاهی اوقات غدد لنفاوی و مری نیز دچار زخم و التهاب میشوند که البته اغلب این مورد برای کودکانی که برای اولینبار به این عارضه دچار میشوند، اتفاق میافتد.
ابرو
نواحی داخل و اطراف ابرو به دلایل مختلف دچار زخم و تاول ناشی از این عارضه میشود. بخش بزرگی از این مشکلات بهدلیل تاتو کردن ابرو و حساسیت به رنگهای مورد استفاده رخ میدهد. استفاده از رنگ قرمز در زمان تاتو این حساسیت را افزایش میدهد. بیتوجهی به عارضه فوق موجب گسترش زخم به سمت چشم میشود و سلامت آن را با خطر روبهرو میکند. همچنین در صورت بیتوجهی به این زخمها تبخال پیشانی نیز موضوعی دور از ذهن نخواهد بود.
بینی
تبخال بینی به نسبت سایر نقاط صورت کمتر مشاهده میشود. زخمها در این حالت بیشتر بخش بیرونی بینی را درگیر میکند. نوع آن نیز کمخطر است و معمولاً بدون مشکل خاصی (بعد از گذشت حداکثر 10 روز) برطرف میشود. اما نوع عفونی آن منجر به ایجاد زخمهای عمیقتری شده و بهبودی طولانیتری به همراه دارد.
تبخال گوش و گردن
ویروس Herpes Simplex قابلیت آلودهسازی و ایجاد زخم روی پوست گردن و اطراف گوش را نیز دارد. گوش اندام بسیار حساسی است و بروز کوچکترین مشکل میتواند شنوایی را با مشکل روبهرو کند. این مورد یکی از شایعترین ویروسهاست که موجب از بین رفتن ناگهانی و کامل شنوایی میشود و به همین دلیل پیگیری و درمان آن از اهمیت بسیاری برخوردار است.
بخش میانی بدن
بروز زخم و تاول بر اثر این عارضه، تنها محدود به صورت نیست و بخشهایی از پوست میانتنه را نیز درگیر میکند. بهعنوان مثال، میتوان به تبخال کف دست، تبخال شکمی و پشت کمر اشاره کرد.
نشانه های بروز تبخال
اغلب اوقات، شکل ظاهری ویروس هرپس سیمپلکس معمولی است و برای تشخیص نیازی به آزمایش دادن وجود ندارد.
اما گاهی ممکن است شخص بدون علائم این ویروس را در بدن خود داشته باشد. به این منظور میتوان هرپس سیمپلکس را با انجام آزمایشات آزمایشگاهی مانند آزمایش DNA یا PCR و کشت ویروس تشخیص داد.
بهطور کلی، بروز علائم در این عارضه به صورت مرحلهای در فرد اتفاق میافتد که شامل موارد زیر است:
مرحله اول
ممکن است بدن فرد هنگام ابتلا به این ویروس، هیچ نشانهای را از خود بروز ندهد، اما حتی در این مرحله فرد میتواند ناقل باشد و افراد دیگر را مبتلا کند.
بهطور کلی بسیاری از افراد قبل از ایجاد این عارضه دچار مورمور شدن، سوزش یا خارش پوست میشوند. این وضعیت ممکن است از یک الی دو روز قبل از بروز زخمها آغاز شود.
مرحله دوم
مرحله دوم تبخال زدن، قرمزی پوست و تاولهای کوچک و دردناک پر از مایعات روی پوست را به همراه دارد.
مرحله سوم
در این مرحله، تاول بعد از بزرگ شدن میترکد و محتویات آن خارج میشود. مایعات خارجشده پر از ویروس هستند و در این مرحله احتمال انتقال ویروس به فرد دیگر بسیار زیاد است.
مرحله چهارم
مرحله بعدی مربوط به خروج خونابه و ترشحات، دلمه بستن روی زخم و تشکیل پوست جدید زیر آن است. دلمه بعد از گذشت چند روز کنده میشود و زخم آن بدون هیچگونه اثری از بین میرود و جای تبخال دیده نمیشود.
تمام مراحل ذکر شده بین 7 الی 10 روز به طول میانجامد.
عود عفونت ثانویه تبخال
ممکن است در فواصل زمانی مختلف بر اثر عوامل مختلفی مانند ضعف سیستم ایمنی بدن، استرس و… این عارضه مجددا عود کند. البته عود مجدد این عارضه به محل درگیری آن و نوع ویروس مبتلا به آن بستگی دارد، اما معمولا این اتفاق در نوع دوم هرپس سیمپلکس بیشتر از نوع اول (هرپس سیمپلکس دهانی) رخ میدهد.
این عارضه برای چه کسانی بیشتر اتفاق میافتد؟
مطالعات نشان میدهد ویروس مولد زخمهای این عارضه در بدن 90 درصد افراد وجود دارد. این ویروس به محض ورود به بدن، خود را با یک بیماری مشابه سرماخوردگی نشان میدهد. از علائم شایع این دوران میتوان به گلو درد، مشکل در بلع و زخم لثه یا گونه اشاره کرد. این مرحله با عنوان عفونت هرپس اولیه پس از گذشت یک الی دو هفته بهبود پیدا میکند.
ویروس فوق بعد از طی این مرحله از بدن خارج نمیشود؛ بلکه تا پایان عمر باقی میماند. بهعبارتی به سمت اعصاب حسی محیطی حرکت کرده و به صورت غیرفعال در گرههای عصبی باقی میماند. ویروسHerpes Simplex تا مدتها به صورت خاموش و بدون علامت در بدن باقی میماند. در این مدت، سیستم ایمنی بدن با ترشح پادتن علیه این ویروسها آنها را کنترل میکند.
وجود برخی عوامل به فعالیت مجدد ویروسها کمک میکند. از جمله این عوامل میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- خستگی
- نور شدید آفتاب
- درمانهای دندانپزشکی
- آسیب پوستی (ترک و بریدگی)
- استرس و اضطراب جسمی و روحی
- مصرف داروهای سرکوبکننده سیستم ایمنی
- اعمال زیبایی (فیلر، سولاریوم، تزریق ژل و…)
- تغییرات هورمونی (خونریزی قاعدگی و دوره بارداری)
- بیماری (سرماخوردگی، آنفلوآنزا، تب و مشکلات گوارشی)
هر یک از این موارد، موجب تضعیف سیستم ایمنی شده و تولید پادتن علیه ویروسها را با مشکل روبهرو میکند. در این شرایط، ویروس فرصت کافی برای فعالیت پیدا کرده و خود را با زخمهای کوچک و بزرگ در بخشهای مختلف پوست نشان میدهد. با توجه به این موضوع، همه افراد بروز مرحله دوم بیماری (هرپس ثانویه) را تجربه نمیکنند و بیشتر افراد دارای مشکلات فوق، دچار هرپس ثانویه میشوند.
علت تبخال چیست؟
علت ایجاد این بیماری، تماس مستقیم یا غیرمستقیم با افراد درگیر با ویروس Herpes Simplex است. این بیماری بهشدت مسری است و از راههای مختلفی از یک فرد به دیگری منتقل میشود. مایع موجود در تاولها بهشدت عفونی است. ویروسها در صورت بسته بودن تاول (دلمه پر از آب) نیز قابلیت سرایت دارند. مواد موجود در تاول در صورت پارگی، به سایر بخشها سرایت کرده و بافتهای اطراف را آلوده میکند. این فرآیند بعد از 4 الی 5 روز از ایجاد تاولها رخ میدهد.
علاوه بر زخم، بزاق فرد آلوده حاوی مقادیر زیادی ویروس هرپس است. انتقال مستقیم با بوسه، صحبت، عطسه و دست دادن با افراد آلوده انجام میشود. این ویروس تا دو روز میتواند خارج از بدن زنده بماند. به همین دلیل استفاده از کارد، چنگال، قاشق و وسایل شخصی (حوله، دستمال، تیغ اصلاح و…) به عدمانتقال ویروس کمک میکند.
علت ابتلا به ویروس تبخال در بارداری
بسیاری از زنان درگیر این بیماری، از انتقال آن به جنین خود در دوران بارداری ترس و واهمه دارند. در اغلب موارد، ویروس Herpes Simplex نوع 1 مشکلی برای زنان باردار یا جنین آنها ایجاد نمیکند.
اما ابتلا به این عارضه در این دوران بسیار خطرناک و احتمال انتقال آن به جنین زیاد است. خطر این ویروس در سه ماهه نخست بارداری بیش از هر زمان دیگری است، زیرا احتمال سقط و بروز ناهنجاری در جنین را افزایش میدهد. در سه ماهه دوم نیز که مختص تشکیل اندامهاست، عملکرد مغز، چشم و گوش دچار اختلال میشود. در نتیجه مشکلاتی از قبیل عقبماندگی ذهنی، کاهش شنوایی، اختلال در یادگیری و… در جنین بهوجود میآید.
علت تبخال در کودکان
بسیاری از کودکان زیر ده سال بهدلایل مختلف به این بیماری مبتلا میشوند. عدمرعایت بهداشت، روبوسی والدین بیمار، خستگی شدید، ترک خوردگی پوست، تغذیه نامناسب و بیماریهایی از قبیل سرماخوردگی یا آنفلوآنزا از عوامل انتقال این ویروس به کودکان است. همچنین کودکان میتوانند این ویروس را از مادر مبتلا به هرپس سیمپلکس تناسلی حین زمان زایمان طبیعی بگیرند. در مراحل اولیه، ویروس با علائمی مشابه سرماخوردگی (تهوع، گلودرد، تب و…) بروز پیدا میکند. این ویروس بعد از بهبودی به صورت غیرفعال در سیستم عصبی باقی میماند. فعالیت مجدد این ویروس در افراد مختلف مشابه نیست. برخی کودکان آن را تجربه کرده و برخی دیگر هیچوقت آن را تجربه نمیکنند.
راههای پیشگیری
معمولاً پیشگیری از این بیماری امکانپذیر نیست، زیرا بسیاری از افراد از کودکی دچار این ویروس شده و باید تا پایان عمر با آن کنار بیایند.
تنها راهکار برای این افراد، پیشبینی بروز این زخمها از چند روز قبل و استفاده از داروهای التیامبخش است. اما مهمترین راه برای پیشگیری از این بیماری در افرادی که هنوز دچار این ویروس نشدهاند، رعایت بهداشت فردی و عدمتماس با افراد آلوده است. مکرر شستن دستها، عدم تماس دست کثیف با چشم و همچنین عدم استفاده از وسایل شخصی سایر افراد برای پیشگیری اهمیت بسیاری دارد.
عوارض و خطرات
عوارض این بیماری براساس شرایط فیزیکی فرد و نوع زخم متفاوت است. بهعنوان مثال، افراد دارای سیستم ایمنی ضعیف باید از تماس با افراد مبتلا به این ویروس پرهیز کنند. مبتلایان به سرطان، ایدز، پیوند عضو و نوزادان در این دسته جای میگیرند، زیرا بدن به سادگی دچار عفونت شده و این عفونت به سایر اندامها گسترش مییابد. در صورت تضعیف سیستم ایمنی این ویروس از طریق خون به سایر نقاط بدن از قبیل کبد، ریه و مغز سرایت میکند.
نوع عفونت نیز در ایجاد عوارض بیماری نقش دارد. بهعنوان مثال، این عارضه در دهان، عوارضی از قبیل بوی بد دهان، جاری شدن بزاق و تورم گرههای لنفاوی موجود در گردن را بهدنبال دارد. از عوارض تبخال تناسلی میتوان به سرطان دهانه رحم و مشکلات جسمی و ذهنی برای جنین اشاره کرد.
از دیگر عوارض خطرناک این عارضه ایجاد بیماری های چشمی به شرح زیر است:
- یووئیت( التهاب لایه میانی چشم) و تخریب وسیع شبکیه چشم
- از بین رفتن عصب چشم و قرنیه
- کراتیت یا التهاب قرنیه
- تشدید آب مروارید
- کاهش دید
سوالات متداول
آیا تبخال نشانه کروناست؟
مطالعات نشان میدهد که ویروس کرونا تمامی اندامهای بدن از جمله پوست را درگیر میکند. التهابات و بثورات پوستی یکی از تازهترین علائم ثبت شده کرونا در جهان است که شباهت بسیاری به تاولهای این عارضه دارد. با توجه به تصاویر ثبت شده از سراسر جهان، بثورات صاف یا برجسته قرمز رنگ مختص درجات کم بیماری است. اما در موراد شدید کهیر پوستی و خارش شدید مشاهده میشود. این عوارض، پوست صورت، دست، پا و تنه را درگیر میکنند.
آیا این عارضه مسری است؟
بله؛ این ویروس نیز مانند سایر بیماریهای ویروسی، واگیردار است. ماده عفونی موجود در تاولهای باز یا بسته در این عارضه بهشدت مسری است و از طریق روبوسی، دست آلوده و وسایل فرد درگیر به دیگران منتقل میشود.
آیا هرپس درد دارد؟
بله؛ فرد یک الی دو روز قبل از بروز تاولها، در محدوده درگیر احساس درد و سوزش میکند.
تبخال چند روز طول میکشد؟
24 الی 48 ساعت پس از سوزش و درد در ناحیه درگیر، تاولهایی به صورت تکی یا گروهی ایجاد میشود. علائم این عارضه بعد از 10-8 روز بهطور کامل بهبود پیدا میکنند.
این عارضه در چه جنسیتی بیشتر است؟
برای این بیماری محدودیتی از لحاظ جنسیت وجود ندارد و زنان و مردان در معرض ابتلا قرار دارند. البته گاهی اوقات ویروس Herpes Simplex، جنسیت خاصی را بیشتر تحتتاثیر قرار میدهد. بهعنوان مثال، میتوان به درگیری ناحیه تناسلی به این عارضه اشاره کرد. زنان بیشتر از مردان در معرض ابتلا به این بیماری قرار دارند. انتقال این بیماری در حین رابطه جنسی از مردان به زنان بیشتر از حالت معکوس است.
این عارضه در چه سنی شروع میشود؟
ابتلا به این بیماری از لحاظ سنی محدودیتی ندارد و کودکان و بزرگسالان را تهدید میکند. بسیاری از کودکان کمتر از 10 سال در معرض ابتلا به این بیماری قرار دارند. ویروس هرپس برای همیشه در بدن این افراد باقی مانده و در زمان تضعیف سیستم ایمنی خود را به صورت زخمها و تاولهای سوزناک نمایان میکند. والدین ناقل نقش موثری در ابتلای کودکان به این بیماری دارند. البته ابتلای نوزادان زیر یک سال خصوصاً شش ماهه به ویروس Herpes Simplex بسیار خطرناک است، زیرا سیستم عصبی نوزاد در این سنین بهدرستی تکامل نیافته و در برابر کوچکترین عامل بیماریزا آسیبپذیر است.
آیا استرس باعث ایجاد تبخال عصبی در فرد میشود؟
ویروس این عارضه پس از ابتلای فرد به آن میتواند به صورت غیرفعال در سلولهای عصبی بدن فرد باقی بماند و بر اثر عوامل مختلفی مانند استرس، عفونت ثانويه تبخال اتفاق بیفتد.
از جمله مواردی که باعث عود مجدد ویروس هرپس سیمپلکس میشود میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- استرس شدید و فشارهای روحی که سبب افزایش سطح هورمون کورتیزول در بدن میشود. این هورمون واکنش «جنگ یا گریز» بدن را کنترل میکند و باعث ضعف در سیستم ایمنی بدن فرد و ایجاد این عارضه میشود.
- اضطراب یا ناراحتی عمیق
- شوک عاطفی
- آسیبهای فیزیکی مانند ترمیم دندانها یا جراحی صورت یا زیبایی
- تغییر در وضعیت سیستم ایمنی
- خستگی یا بیحالی شدید