خال چیست؟
خال یا مول(Mole) یک ضایعه پوستی است که شکل ظاهری آن مسطح یا برجسته است. این عارضه شایع و معمولا خوش‌خیم به‌شمار می‌رود.
مول ناشی از تکثیر بیش از اندازه سلول‌های رنگدانه‌ساز (ملانوسیت) و غیررنگدانه‌ساز (کراتینوسیت) است که در شکل‌ها، رنگ‌ها و اندازه‌های مختلف در صورت و بدن به‌تنهایی یا به‌صورت گروهی نمایان می‌شوند.
این عارضه بیشتر در اوایل کودکی و طی 25 سال اول زندگی یک فرد در بدن او ظاهر می‌شوند. با گذشت سال‌ها، معمولا ظاهر آنها به آرامی تغییر می‌کند و ممکن است تغییر رنگ دهند.
امکان رشد مو روی برخی از خال‌ها وجود دارد. البته ممکن است برخی از آنها به هیچ‌وجه تغییر نکنند، درحالی‌که برخی دیگر ممکن است به‌تدریج از بین بروند.
عموما ایجاد این عارضه در پوست بی‌خطر است، مگر اینکه از نوع بدخیم یا سرطانی آن باشد؛ از این‌رو اگر جراحی شده یا برداشته می‌شوند، تنها جنبه زیبایی دارد.
اصطلاح خال به انگلیسی
در انگلیسی معادل این عارضه Nevus یا Moles می‌شود که البته به Skin Tags نیز معروف است. این عارضه گاهی در صورت، به‌عنوان نشانه زیبایی شناخته می‌شود و در انگلیسی به «نشانه زیبایی» یا beauty mark نیز معروف است.
عوامل ایجادکننده mole
خال‌ها زمانی نمایان می‌شوند که سلول‌های رنگی به جای پخش شدن در پوست، در یک نقطه یا به اصطلاح پزشکی در یک خوشه رشد کنند. این سلول‌ها که «ملانوسیت» نامیده می‌شوند، رنگدانه‌ای را ایجاد می‌کنند که با رنگ طبیعی بدن متفاوت است. تجمع ملانوسیت‌ها پس از قرار گرفتن در معرض آفتاب و اشعه آن در بلندمدت و به‌دلیل تغییرات هورمونی افراد بهدلایل مختلف ایجاد می‌شوند.
بنابراین سابقه فامیلی و ژنتیکی، تغییرات هورمونی در سنین رشد (مانند پنج سال نخست زندگی و همچنین سن بلوغ)، بارداری، مصرف داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی مانند شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی، سوابق اختلال‌های هورمونی (پرکاری یا کم‌کاری تیروئید یا ابتلا به بیماری‌های داخلی متابولیک)، تماس با مواد سوزاننده و شیمیایی میتواند در بروز تعداد و اندازه این عارضه موثر باشد.
انواع خال های پوستی
انواع این عارضه با رنگ‌های مختلفی مانند قهوه‌ای، سیاه، قرمز، صورتی، آبی یا خاکستری می‌توانند وجود داشته باشند. آنها می‌توانند صاف یا برجسته باشند.
اندازه آنها معمولا پنج یا شش میلیمتر است. مول ها دارای لبه‌های مشخص، سطح صاف یا گنبدی مانند و رنگدانه هستند. با توجه به علت به‌وجود آمدن آنها، دسته‌بندی‌های متفاوتی را برای این عارضه می‌توان نام برد که در ادامه به آنها اشاره می‌کنیم.
خال اکتسابی یا مادرزادی
در یک تقسیم‌بندی اولیه، این عارضه به دو نوع مادرزادی و اکتسابی تقسیم می‌شود.
اگر فرد در بدو تولد، خال صورت یا بدن داشته باشد، این عارضه مادرزادی محسوب می‌شود و اگر طی زندگی و بهدلایلی که عنوان شد، این عارضه در بدن او شکل بگیرد، اکتسابی است.
البته بیشتر مول‌ها اکتسابی هستند و به صورت طبیعی حدود ۸۰ درصد مردم یک یا چند تا از آنها را در بدن خود دارند.
تقسیم‌بندی براساس شکل ظاهری
در یک تقسیم‌بندی دیگر، انواع این عارضه که عموما ماهیت خوش‌خیم دارند، شامل موارد زیر می‌شوند:
خال گوشتی
یکی از انواع این عارضه، نوع گوشتی آن است. این نوع مول بسیار شایع است که به آن مول نیز می‌گویند.
بیش از ۸۰ درصد افراد بالای ۱۲ سال، حداقل یک یا چند نوع از این مول را در بدن خود دارند. این نوع مول در بیشتر مواقع کوچک و به رنگ قهوه‌ای تیره است که در هر نقطه‌ای از بدن میتواند ظاهر شود.
خال گوشتی روی سر
این نوع عارضه در هر جای بدن از جمله روی سر میتواند بروز پیدا کند. حال این سوال پیش می‌آید که این عارضه در سر نشانه چیست و آیا خطری برای فرد دارد یا خیر؟
در حالت عادی خطری ندارد. البته وجود این عارضه در سر مانند دیگر انواع این عارضه باید از نظر تغییر رنگ، اندازه و شکل تحت کنترل قرار بگیرد تا در صورت بروز هر یک از نشانه‌ها به پزشک مراجعه شود.
خال گوشتی روی سر نوزاد میتواند به صورت مادرزادی پس از تولد دیده شود و تا زمانی که دارای علائم هشداردهنده نباشد، هیچگونه خطری برای نوزاد ندارد.
جانکشنال (junctional nevus)
یکی دیگر از انواع این عارضه، جانکشنال است که معمولا پس از دو سالگی ایجاد و به‌تدریج بزرگتر و زیادتر می‌شود و نزدیک سن بلوغ از بین می‌رود.
این نوع ضایعه، حاشیه صاف و مدور دارد، اندازه آن بین یک میلیمتر تا یک سانتیمتر و رنگ آن نیز از قهوه‌ای روشن تا سیاه متغیر است. شایع‌ترین محل بروز این ضایعه، کف دست، پا و ناحیه تناسلی است.
مول مرکب (Compound Nevus)
خال‌های مرکب نوع دیگری از این عارضه هستند که محدوده نامنظمی دارند و به شکل گنبدی بزرگ، برجسته، مدور یا بیضی و متقارن دیده می‌شوند و رنگ آنها از قهوه‌ای روشن تا تیره متغیر است. این نوع ضایعه معمولا در کف دست و پا دیده نمی‌شود.
در سن بلوغ، بیشتر این ضایعات، درشت و پررنگ‌تر شده و موهای زبری در آنها رشد می‌کند. این‌گونه ضایعات می‌توانند در هر نقطه‌ای از بدن دیده شوند اما شایع‌ترین محل بروز آنها در قسمت میانیبدن است.
درمال (intradermal Nevus)
مول درمال، گنبدی شکل است و رنگ خاصی ندارد و رنگی شبیه پوست به خود می‌گیرد. روی این عارضه امکان دارد مو نیز رشد کند و به صورت عمومی در افراد بالغ دیده می‌شود.
منگوله پوستی یا آکروکوردون(acrochordon)
خال‌های گوشتی آکروکوردون از دیگر انواع این عارضه هستند که به صورت زائده‌هایی روی پوست دیده می‌شوند. اغلب موارد آنها عارضه ای کوچک، قهوه‌ای رنگ و بی‌خطر و خوش‌خیم به‌شمار می‌روند که می‌توانند در نواحی مختلف پوست نمایان شوند.
این مول‌ها معمولی هستند و زیاد دیده می‌شوند و کثرت آن در زنان و مردان به یک میزان است. این ضایعه معمولا در چین و چروک‌ها و نواحی تاخورده پوست ایجاد می‌شود.
خال‌هاي آبي (blue nevus)
این ضایعه آبی رنگ با سطح صاف تا کمی برجسته مشاهده می‌شود. آنها قطری کمتر از یک سانتیمتر دارد. این ضایعه در هر نقطه‌ای از بدن ظاهر می‌شوند، ولی بیشتر در نواحی سر، گردن، پشت، دست و پا دیده شده‌اند. امکان بروز آن در زنان بیشتر از مردان است.
در یک تقسیم‌بندی دیگر می‌توان این عارضه را به معمولی، دیسپلاستیک و سرطانی تقسیم کرد.
خال‌های معمولی
این نوع مول در اثر جمع شدن سلول‌های رنگدانه یا ملانوسیت به صورت توده‌ای قهوه‌ای، برنزه یا صورتی رنگ در ۱۰ تا ۴۰ سالگی به‌وجود می‌آید.
این نوع عارضه بیشتر به‌دلیل قرار گرفتن در معرض نور آفتاب ایجاد می‌شود، هرچند به ندرت در نواحی کف سر، سینه‌ها یا باسن نیز مشاهده شده‌اند.
البته اگر این ضایعه در بدو تولد یا اوایل شیرخوارگی همراه با نوزاد باشد، خال های مادرزادی نامیده می‌شوند. تقریبا از هر 100 نوزاد یک نوزاد با Mole متولد می‌شود. این مول‌ها از نظر اندازه از کوچک تا بسیار بزرگ با هم متفاوت هستند.
از نظر ظاهری این نوع از مول، معمولا به شکل گرد یا بیضی با سطح نرم و لبه‌های مشخص هستند و اندازه‌ای کمتر از پنج میلیمتر دارند.
خال دیسپلاستیک (Dysplastic)
دیسپلاستیک که به آن آتیپیک نیز گفته می‌شود از نظر شکل و اندازه و رنگ با نوع معمولی این عارضه تفاوت دارد. این نوع از نظر اندازه بیش از پنج میلیمتر ضخامت دارد.
این عارضه طیفی از رنگ‌های قهوه‌ای تیره تا صورتی را در برمی‌گیرد. دارای لبه‌های نامنظم و ناهمگون، مسطح و فلس‌مانند بوده و ممکن است برخی نقاط آن برجسته و نقاط دیگر آن صاف باشد.
نمایان شدن این نوع ضایعه پوستی در هر جایی از بدن امکان دارد، اما بیشتر در نقاطی ظاهر می‌شود که در معرض نور آفتاب باشد. هرچند در نواحی مانند پشت یا کف سر یا سینه که در معرض نور آفتاب نیز نیستند، دیده شده است.
امکان مادرزادی بودن در این نوع هم وجود دارد. از همین‌رو علت بروز آنها ممکن است ارثی باشد، هرچند بدون سابقه خانوادگی نیز در برخی افراد ایجاد می‌شود.
افرادی که دیسپلاستیک دارند، امکان اینکه مول‌های زیاد دیگری در بدن خود داشته باشند، وجود دارد و حتی ممکن است که تعداد آنها به صد عدد برسد؛ در حالی که افراد معمولی حداکثر بین ۱۵ تا ۲۰ خال دارند. از هر ۱۰ نفر حداقل یک نفر این نوع عارضه را دارد.
لازم به یادآوری است که دیسپلاستیک‌ها پس از برداشتن کامل، دیگر عود نمی‌کنند.
مول‌های سرطانی یا ملانوما
خال‌های ملانوما یا سرطان پوست خطرناکترین نوع این عارضه هستند. آنها در صورت گسترده شدن می‌توانند به سایر اعضای بدن مانند کبد، ریه، استخوان یا مغز نفوذ کرده و منتشر شوند؛ از این‌رو اگر زود تشخیص داده شوند، احتمال درمان آن وجود دارد.
مول‌های سرطانی می‌توانند از یک نوع معمولی یا دیسپلاستیک این عارضه آغاز شده و در سایر اعضای بدن منتشر شود و حتی میتواند در چشم، مسیر گوارش و سایر اعضای بدن ظاهر شود.
ملانوما عمدتا در مردان در گردن، سر یا پشت و در زنان در بخش‌های پایین پا یا پشت نمایان می‌شود. البته در افرادی با پوست تیره معمولا در زیر ناخن انگشتان دست و پا، کف دست‌ها یا کف پاها شکل می‌گیرند.
علائم اولیه ملانوما در اندازه، شکل و رنگ آنهاست. اندازه آنها از ۶ میلیمتر بیشتر می‌شود. یک ملانوما تقارن ندارد، یعنی نیمی از آن با نیم دیگر آن تفاوت دارد. لبه‌های آن نامنظم است و رنگدانه‌ها به پوست اطراف گسترش می‌يابند.
این عارضه با تنوعی از رنگ‌های سیاه، قهوه‌ای، قرمز تا سفید، خاکستری، صورتی و آبی ظاهر می‌شود. از نظر تغییر نیز طی چند هفته تا چند ماه ازنظر اندازه، شکل و رنگ امکان دارد که تغییر کنند.
برخی مواقع، ملانوما با خارش و درد همراه می‌شود و امکان دارد نسبت به لمس حساس باشد.
برای تشخیص قطعی ملانوما‌های سرطانی حتما باید به سرعت به پزشک مراجعه کرد و با آزمایش و نمونه‌برداری از آن به تشخیص قطعی رسید.
گفتنی است که ملانوما پس از برداشته شدن ممکن است دوباره عود کنند.
خال صورت
این عارضه میتواند در تمامی نقاط بدن بروز پیدا کند، اما ایجاد آن در صورت چون با زیبایی افراد در ارتباط است بسیار مورد توجه است.
اندازه بیشتر آنها در صورت از ۱.۵ میلیمتر بزرگتر نیست. برای آشنایی بیشتر با این عارضه در صورت می‌توانید مقاله آن را مطالعه کنید.
علائم هشداردهنده
اگر مول ایجادشده در بدن دارای علائم زیر باشد، باید آن را هشداری برای سلامتی دانست و زودتر به پزشک مراجعه کرد:
اگر مول جدیدی در بدن فرد ظاهر شده و به سرعت در حال رشد کردن و بزرگ شدن است.
اگر Moleهای قدیمی به‌طور ناگهانی در شکل یا اندازه تغییر کنند.
خارش شدید در ناحیه دچار این عارضه، خونریزی یا عفونت بیدلیل خال
داشتن بیش از 50 مول در بدن که اکتسابی به‌وجود آمده و دلیل مادرزادی نداشته است
عدم‌تقارن در شکل ظاهری مول( داشتن یک شکل عجیب و غریب، نه گرد)
تغییر رنگ مول یا داشتن مخلوطی از رنگ‌های قهوه‌ای، صورتی، آبی و قرمز
داشتن قطری بیش از 6 میلیمتر
راه‌های پیشگیری و توصیه‌های لازم
با توجه به دلایل ایجاد خال‌های معمولی غیرمادرزادی، برای پیشگیری از بروز آن پیشنهاد می‌شود که افراد در برابر نور خورشید از خود محافظت کرده و از کرم ضدآفتاب، کلاه لبه‌دار و لباس‌های آستین‌دار استفاده کنند. از لامپ‌های خورشیدی و دستگاه‌های برنزه‌کننده نیز استفاده نکنند.
تمیز کردن و مرطوب نگه داشتن روزانه پوست
کسانی که دارای دیسپلاستیک هستند باید مراقبت بیشتری از پوست خود داشته باشند و از آفتاب گرفتن نیز اجتناب کنند.
همچنین در صورت تغییر در شکل، اندازه یا رنگ این ضایعه، خشک و پوسته‌پوسته شدن یا سخت و توده‌ای شدن و خارش یا ترشحات آن باید به سرعت به پزشک پوست مراجعه کنند.
سوالات متداول
آیا امکان دارد خال‌های معمولی به نوع سرطانی آن تبدیل شوند؟
به ندرت ممکن است این اتفاق رخ بدهد، ولی کسانی که بیش از ۵۰ مول در بدن داشته باشند، امکان ابتلای آنها به سرطان پوست بیشتر است.
آیا امکان دارد نوع دیسپلاستیک این عارضه سرطانی باشد؟
این نوع مول لزوما سرطانی نمی‌شود. بیشتر آنها در طول زمان، بدون تغییر باقی می‌مانند. البته براساس تحقیقات انجام شده احتمال ابتلای به ملانوما یا سرطان پوست برای کسانی که بیش از 5 تا از این نوع مول را دارند، ۱۰ برابر بیشتر از افرادی است که آن را ندارند.
آیا برداشتن خال میتواند همراه با عوارض باشد؟
برداشتن mole اگر توسط متخصص مجرب انجام شود، عوارضی به همراه نخواهد داشت.
