تبخال دهان و زبان چیست؟
تبخال دهان و زبان، یک عفونت شایع در ناحیه لب و دهان است که در اثر ویروس تبخال هرپس سیمپلکس نوع1 (HSV-1) ایجاد می‌شود. این عارضه پوستی آزاردهنده است، اما بیماری خطرناکی به‌شمار نمی‌رود. اگرچه تبخال لب عارضه‌ای عمومی است، اما تبخال دهان فقط در کودکان دیده می‌شود و در بزرگسالان رخ نمی‌دهد. به این عارضه، ژنژیوستوماتیت هرپس سیمپلکس گفته می‌شود. التهاب لثه‌ها و لب‌ها ناشی از ویروس تبخال از علائم این بیماری است.
این التهاب سبب آسیب پوستی و در نتیجه ایجاد زخم‌های دردناک در دهان و تاول روی لب می‌شود.
تبخال دهان به انگلیسی
در انگلیسی، معادل عارضه تبخال، Oral herpes یا Herpes است که در اثر ویروسی که به HSV1 معروف است ایجاد می‌شود. این عارضه به‌عنوان‌هایی مانند «زخم‌های سرد» (cold sores) و «تاول تب» نیز معروف است.
البته این عارضه زمانی که در کودکان اتفاق میافتد، با نام دیگری شناخته می‌شود. به این عارضه در کودکان ژنژیواستوماتیت یا Herpetic Gingivostomatitis گفته می‌شود. این عارضه اغلب با آفْت که در انگلیسی به آن canker sore یا aphthous ulce گفته می‌شود، اشتباه گرفته می‌شود.
تفاوت تبخال دهانی با آفْت
آفْت‌‌ها (canker sore)، ضایعات کوچک و کم‌عمقی هستند که روی بافت‌های نرم در دهان یا پایه لثه یا ته گلو ایجاد می‌شوند. برخلاف تبخال، این تاول‌ها روی سطح لب رخ نمی‌دهند و مسری نیستند. با این حال، دردناک هستند و غذا خوردن و صحبت کردن را برای فرد مبتلا دشوار می‌کنند.
آفْت‌های درون دهان، معمولا گرد یا بیضی‌شکل با مرکز سفید یا زرد و مرز قرمز هستند. آنها داخل دهان، رو یا زیر زبان، داخل گونه‌ها یا لب‌ها و در پایه لثه‌ها یا گلو شکل می‌گیرند. فرد ممکن است قبل از ظاهر شدن زخم‌ها، یک یا دو روز در محل ظاهر شدن، احساس سوزش کند.
علت بروز آفْت دهان، ناشناخته است و عامل آنها ویروس تبخال نیست، اما عواملی مانند وراثت، اضطراب، اختلال‌های ایمونولوژیک، نوسانات هورمونی، نقایص خونی و کمبودهای تغذیه‌ای، استعمال سیگار و حساسیت‌های غذایی سبب بروز آن می‌شوند.
این عارضه نیاز به درمان خاصی ندارد و پس یک هفته خود به خود بهبود می‌یابد. اگر برای آفت درمانی انجام شود، فقط برای کاستن از درد و پیشگیری از عفونت ثانویه است.
علل تبخال دهان و لب
همان‌طور که گفتیم علت اصلی بروز این عارضه در دهان و اطراف لب، ویروس هرپس سیمپلکس یک است که بسیار مسری است و از طریق تماس مستقیم، از فرد آلوده به فرد دیگر منتقل می‌شود.
به محض آلوده شدن و انتقال هرپس سیمپلکس، فرد تا آخر عمر این ویروس را به همراه خواهد داشت، اگرچه ممکن است تا مدت‌ها بروز پیدا نکند. برخی از افراد هرگز علائمی از ویروس خود را بروز نمی‌دهند، اما برخی دیگر شیوع دوره‌ای عفونت‌ها را در اثر ابتلا به این ویروس تجربه می‌کنند.
علائم تبخال دهان
زخم‌های ژنژیواستوماتیت یا همان تبخال دهان، کوچک هستند و بین یک تا پنج میلیمتر قطر دارند. این نوع زخم در وسط، رنگ خاکستری یا مایل به زرد و در کناره‌ها رنگ قرمز دارد. شدت و جای آنها نیز بستگی به این موضوع دارد که کدام‌یک از ویروس‌ها موجب بروز ژنژیواستوماتیت شده است.
علائم جانبی همراه با عارضه تبخال در دهان
اگر کودک به ژنژیوستوماتیت هرپس سیمپلکس آلوده شود، ممکن است این بیماری در او با علامتی بروز پیدا نکند. اما به‌طور کلی، علائم زیر ممکن است همراه با این عارضه باشد:
تب و لرز
تحریک‌پذیری
زخم‌های دردناک در دهان و تاول‌های لب
کم‌اشتهایی یا عدم تمایل به نوشیدن مایعات
سختی در بلع
اگر حال کودک به‌طور فزاینده‌ای بدتر می‌شود و همراه با تب شدید یا استفراغ است باید به پزشک عمومی مراجعه کنید.
تبخال دهان در دوران بارداری
زنان بارداری که قبلا تبخال زده‌اند، ممکن است در دوران بارداری نیز دچار تبخال لب شوند یا می‌توانند برای اولین‌بار این ویروس را از دیگران بگیرند. تبخال در این افراد در اطراف لب رخ می‌دهد و قسمت داخلی دهان را درگیر نمی‌کند. در صورت بروز بثورات در دهان برای تشخیص نوع عارضه باید به پزشک مراجعه کرد.
در این دوران زنان باردار به علت ضعیف شدن سیستم ایمنی بدن دچار آفت دهان می‌شوند که اغلب با تبخال اشتباه گرفته می‌شود.
به‌طور کلی، شیوع تبخال در مادر تاثیری در رشد جنین نخواهد داشت، زیرا این ویروس نمی‌تواند از جفت عبور کند و به کودک برسد. اما در سه ماه اول بارداری ممکن است که ویروس تبخال روی جنین تاثیر بگذارد؛ بنابراین در سه ماهه نخست بارداری مادر باید حتیالمقدور تلاش کند این ویروس را نگیرد.
البته زنانی که در دوران بارداری برای نخستین‌بار این ویروس را دریافت می‌کنند، از آنجا که در بدن آنها هنوز هیچ آنتی‌بادی محافظی ایجاد نشده، ممکن است تبخال دهانی در بارداری به تبخال تناسلی تبدیل شود و برای جنین خطرناک باشد.
تبخال دهان اطفال
تبخال داخل دهان درکودکان اغلب به علت تماس با یک فرد بزرگسال دچار این عارضه، اتفاق میافتد. والدین بسیاری در تماس با کودکان خود این ویروس را به آنها انتقال داده‌اند. تبخال دهان و گلو بین نوزادان ۶ ماهه تا کودکان ۵ ساله متداول است. این عارضه با ترشحات دهانی انتقال می‌یابد و کاملا مسری است.
این عارضه معمولا در کودکانی رخ می‌دهد که برای نخستین‌بار دچار این ویروس می‌شوند. ژنژیواستوماتیت می‌تواند بر اثر ویروس دیگری به‌نام «کوکساکی» در کودک به‌وجود بیاید.
خطرات تبخال
معمولا نوزادانی که شیر مادر می‌خورند در ۶ ماه نخست زندگی خود دچار تبخال نمی‌شوند، زیرا آنتی‌بادی‌های لازم برای محافظت از آنها در شیر مادر وجود دارد. در صورت مشاهده زخم اطراف دهان نوزادان زیر ۶ ماه باید به سرعت آنها را به پزشک نشان داد، زیرا وجود آن در این سن، امکان دارد در مغز و سایر ارگان‌های حیاتی کودک منتشر شده و موجب آسیب‌های کشنده در آنها شود.
عوارض ژنژیوستوماتیت هرپس سیمپلکس در اطفال
عارضه نادر، اما جدی عفونت ژنژیوستوماتیت هرپس سیمپلکس، التهاب مغز (انسفالیت) است. علائمی مانند گیجی، تغییر قابل‌توجه رفتار و خواب‌آلودگی زیاد می‌تواند نشان‌دهنده التهاب مغز باشد.
اگر کودک مبتلا به تبخال دهان است و این علائم را نشان می‌دهد، بلافاصله باید با اورژانس تماس بگیرید.
دوره نقاهت
بین 10 روز تا دو هفته طول می‌کشد تا تاول‌ها كبره زردرنگى تشكیل دهند و در نهایت پوسته‌پوسته شوند و بریزند. به‌طور معمول، تبخال بدون گذاشتن جایی از خود بهبود مى‌یابد.
راه تشخیص تبخال
از آنجا که تبخال لب و دهان را می‌توان با بسیاری از عفونت‌های دیگر از جمله واکنش‌های آلرژیک اشتباه گرفت، از همین‌رو علاوه بر توجه به شکل ظاهری آن باید در صورت مشکوک بودن به پزشک مراجعه کرد تا با کشت ویروس (PCR) و آزمایش خون از وجود آن مطمئن شود و برای درمان اقدام کند.
راه‌های انتقال تبخال
تبخال دهان معمولا از طرف افرادی که این ویروس را دارند، گسترش می‌یابد. بنابراین تعامل و تماس صمیمی یا شخصی (برای نمونه بوسیدن یا رابطه جنسی دهانی) با فردی که به آن مبتلا شده، می‌تواند این عارضه را شیوع دهد. همچنین استفاده از ظروف مورد استفاده فرد مبتلا به تبخال، عامل سرایت آن به‌شمار می‌رود.
بر اثر بازی کردن با بافت تبخال یا کندن آن، تبخال گسترش پیدا می‌کند و امکان دارد زیر بینی و روی لب و داخل دهان را نیز در بربگیرد که بسیار دردناک خواهد شد. از این‌رو توصیه می‌شود به تبخال دست نزنید.
راه‌های پیشگیری از تبخال
از آنجا که تمام انواع تبخال از طریق تماس مستقیم و بدنی پخش و شیوع پیدا می‌کند، بهترین راه پیشگیری از آن، جلوگیری از تماس جسمی با افرادی است که به این عارضه مبتلا شده‌اند. همچنین از تیغ، حوله و ظروف غذای فرد مبتلا به این عارضه نباید استفاده کرد.
فرد مبتلا باید دست‌های خود را تمیز نگه دارد و دیگران را لمس نکند. همچنین مراقب لمس كردن سایر نقاط به‌ویژه چشم‌ها و دستگاه تناسلى باشد، زیرا این نقاط مرطوب و به گسترش عفونت حساس هستند.
از عوامل تحریك‌كننده تبخال که قبلا گفتیم باید پرهیز کرد. اگر فرد به مدت طولانی در معرض نور آفتاب قرار می‌گیرد باید به‌طور منظم از ضدآفتاب استفاده کند.
در نهایت فرد باید از کندن، فشار دادن و سوراخ کردن تاول‌ها پرهیز کند.
سوالات متدوال
علائم کم‌آبی بر اثر تبخال در کودک چیست؟
- خشکی لب و دهان
- دفع مکرر ادرار
- رنگ پریدگی و کاهش وزن
- گود شدن زیر چشم
- سرد شدن دست و پا
- اگر کودک به سختی بیدار می‌شود باید سریع به اورژانس مراجعه کنید.
چه زمانی باید برای درمان این عارضه به پزشک مراجعه کرد؟
تبخال لب و دهان نیاز به درمان خاصی ندارد و معمولا پس از یک هفته بهبود می‌یابد، اما در صورتی که کودک یا فرد بزرگسال، دچار بیماری دیگری است که سبب اختلال دستگاه ایمنی بدن او شده است یا تبخال‌های او پس از دو هفته بهبود پیدا نمی‌کند، باید به پزشک مراجعه کرد.
همپنین اگر کودک به مدت طولانی مایعات نمی‌نوشد و والدین فکر کنند ممکن است دچار کمبود آب بدن شده باشد ، باید او را نزد پزشک ببرند.
آیا تبخال دهان واگیر دارد؟
تبخال به‌ویژه زمانی که روی بخش‌های آشکار بدن مانند لب و بینی باشد، واگیری بالایی دارد. از همین رو باید با فردی که تبخال لثه و دهان دارد تا بهبودی وی، در تماس مستقیم قرار نگرفت. همچنین فردی که تبخال دارد، بهتر است از وسایلی مانند پماد یا رژ لبی که در دوران تبخال استفاده کرده، دیگر استفاده نکند و آنها را دور بیندازد.
زمانی که فرد تبخال لثه، دهان و گلو دارد، نباید چشمان خود را لمس کند، زیرا اگر این ویروس به چشم سرایت کند، سبب عارضه تبخال چشمی می‌شود که یک عفونت جدی چشم به‌شمار می‌رود. اگر فرد دچار تبخال چشمی شود، باید به سرعت خود را به پزشک نشان دهد، زیرا در مواردی نادر مشاهده شده که تبخال چشمی سبب ضعف بینایی یا حتی کوری شده است.
این عارضه چه زمانی خطرناک می‌شود؟
تبخال سقف دهان یا دیگر نقاط لب و دهان به خودی خود عارضه‌ای خطرناک نیست، اما این احتمال وجود دارد که ویروس به بخش‌های دیگر بدن سرایت کند و خطرناک شود. از همین رو توصیه می‌شود برای گسترش پیدا نکردن تبخال، به آن دست زده نشود.
آیا این عارضه باعث ایجاد تبخال تناسلی می‌شود؟
این ویروس هنگام رابطه جنسی دهانی می‌تواند به ناحیه تناسلی انتقال یابد و موجب تبخال تناسلی زنان یا تبخال تناسلی مردان شود.
آیا تبخال دهان نشانه کرونا ست؟
ممکن است فرد در اثر ابتلا به بیماری کرونا دچار تب و تبخال شود، اما به خودی خود، تبخال نشانه بیماری کرونا نیست.
