تبخال صورت چیست؟
تبخال صورت، یکی از رایجترین عوارض پوستی است که به شکل تاول یا زخم بروز پیدا می‌کند؛ برجستگیها و بثورات قرمز رنگ یا ارغوانی که با مایع و ترشحات سرشار از ویروس پر شده‌اند. البته این ویروس می‌تواند بهطور مخفی در بدن فرد بماند و با محرک‌های احتمالی مانند تب (به‌عنوان مثال سرماخوردگی)، اشعه ماوراءبنفش (قرار گرفتن در معرض نور خورشید)، خستگی شدید یا کاهش عملکرد سیستم ایمنی، خود را در نقاط مختلف بدن از جمله صورت نشان دهد.
اصطلاح انگلیسی تبخال صورت
اصطلاح پزشکی این عارضه (Herpes of the face) است که با عناوین دیگری مانند Facial Herpes، cold sores, feverblisters, sun blisters, oro-facial herpes, herpes labialis and herpes febrilis نیز شناخته می‌شود و ناشی از ویروسی تحت عنوان هرپس سیمپلکس است.
علائم تبخال صورت
بروز تبخال صورت برای اولین‌بار با علائم بیشتری همراه است. به‌عنوان مثال می‌توان به علائمی مانند گلو درد، سردرد، تورم غدد لنفاوی و تب اشاره کرد.
بهطور کلی، تبخال زدن فرآیندی ناگهانی نیست و علائم آن به صورت مرحلهای بروز پیدا می‌کند.
مرحله ابتدایی
علائم مربوط به مراحل ابتدایی، شامل خارش، سوزش، گزگز و قرمزی در صورت است. گاهی اوقات فرد مبتلا در نواحی درگیر درد خفیفی را نیز احساس می‌کند.
تاول
بعد از گذشت یک الی دو روز، همانگونه که در تصاویر تبخال صورت نمایان است، جوشها و تاول‌های پُر شده از مایعات در نواحی دچار سوزش، نمایان می‌شود. این تاول‌ها بعد از گذشت دوره مخصوصی که عموما یک الی دو هفته است، خود به خود بهبود پیدا می‌کنند.
ترکیدن تاول
پایان عارضه، ترکیدن تاول‌ها و دلمه بستن روی زخم، بدون برجای گذاشتن هیچگونه اثر (اسکار) است. ترکیدن تاول، مرحله مهمی در بهبودی زخم به‌شمار میرود، زیرا مایع ترشح‌شده از آن به‌شدت آلوده به ویروس است و می‌تواند بافتهای اطراف را نیز درگیر کند.
بهبودی زخم
این تاول‌ها بعد از گذشت دوره مخصوصی که عموماً یک الی دو هفته است، خود به خود بهبود پیدا می‌کنند. شدت و ضعف علائم فوق و میزان ماندگاری آن‌ها در افراد مختلف متفاوت است. در برخی افراد، بهبودی چند روزه حاصل می‌شود و در عدهای از مبتلایان، روند محو علائم، دو الی چهار هفته به طول میانجامد.
انواع تبخال صورت
تبخال در صورت براساس نواحی درگیر با تاول به انواع مختلفی تقسیم می‌شود که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌کنیم.
تبخال لب و دهان
از انواع رایج و شناختهشده این عارضه پوستی می‌توان به تبخال دهان و لب اشاره کرد. ایجاد تبخال لب به‌دلیل بالا بودن حساسیت پوست این ناحیه، تراکم بالای الیاف عصبی و میزان زیاد تنشهای مکانیکی از دیگر نواحی صورت شایعتر است. بخش‌های داخلی دهان نیز به‌دلیل رطوبت بالا و داشتن مخاط، محیط بسیار مناسبی برای بروز ویروس هرپس سیمپلکس است. البته تبخال دهان بیشتر در افراد دارای سیستم ایمنی بسیار ضعیف مانند کودکان رخ می‌دهد.
تبخال چشم و پلک
تبخال چشمی و تبخال پلک انواع دیگری از این عارضه در صورت به‌شمار می‌روند. تبخال صورت در این نواحی خطر بیشتری نسبت به دیگر نقاط دارد، زیرا در عودهای بعدی اثرات آن شدت می‌یابد و زخم و عفونت عمیقتری روی قرنیه برجای می‌گذارد.
تبخال چشم با HSV در اصطلاح پزشکی کراتیت تبخال، ملتحمه تبخال و کراتیت استرومای تبخال نیز نامیده می‌شود.
هرچند عفونت عمیق چشم در این عارضه بسیار نادر است، اما می‌تواند در صورت بیتوجهی گسترش یابد و عواقب خطرناکی به‌دنبال داشته باشد. به‌عنوان مثال، می‌توان به پیامدهای از قبیل تاری دید، عفونت قرنیه، سندرمی به‌نام نکروز حاد شبکیه و حتی کوری اشاره کرد.
تبخال بینی
تبخال بینی به صورت زخم‌هایی در اطراف یا داخل بینی نمایان می‌شود. داخل بینی به‌دلیل رطوبت بالا و داشتن مخاط، محیط مناسبی برای رشد و گسترش این ویروس است. زخم‌های حاصله معمولاً بعد از گذشت دو هفته و بدون بر جا گذاشتن اثری از بین می‌روند. البته در صورت عفونی شدن زخم‌ها، دوران بهبودی کمی طولانی‌تر می‌شود.
سایر نقاط صورت
به موارد فوق می‌توان تبخال پیشانی یا تبخال پوست صورت در سایر نواحی را اضافه کرد که فراوانی نسبتاً کمتری نسبت به موارد ذکر شده دارند.
در ادامه می‌توانید تصاویر تبخال صورت در نواحی مختلف را ببینید:
علت تبخال صورت
ویروس هرپس سیمپلکس، عامل اصلی ابتلا به تبخال در صورت است. موارد مختلفی از خانواده این ویروس موجب بیماری‌زایی می‌شود، اما نقش دو نوع ویروس هرپس با عنوان HSV-1 و HSV-2 در ایجاد بیماری تبخال بیش از سایرین است.
تبخال مربوط به صورت بیشتر تحت‌تاثیر ویروس HSV-1 شکل می‌گیرد. نقش اصلی ویروس نوع HSV-2 ایجاد تبخال تناسلی است. البته این ویروس در موارد معدودی موجب بیماری‌زایی در بخش‌های مختلف صورت نیز می‌شود.
هرگونه تماس مستقیم (دست دادن، روبوسی، رابطه زناشویی و…) یا غیرمستقیم (دستمال، حوله، تیغ ریش‌تراشی، ظروف مشترک و…) با افراد آلوده به گسترش این ویروس کمک می‌کند.
علت تبخال صورت در بارداری
در دوران بارداری به‌دلیل تغییرات هورمونی و استرس زایمان، از قدرت سیستم ایمنی بدن کاسته می‌شود. به همین دلیل بدن بیشتر در معرض ابتلا به تبخال قرار دارد. تبخال در صورت که بیشتر نواحی لب را درگیر می‌کند، مشکل خاصی را متوجه مادر یا جنین نمی‌کند و بعد از طی یک دوره بهبود می‌یابد.
اما ابتلا به برخی دیگر از تبخال‌ها از قبیل نوع تناسلی در این دوره بسیار خطرناک است و مشکلاتی از قبیل کاهش شنوایی، عقب‌ماندگی ذهنی، ورم و سقط جنین را به‌دنبال دارد. به همین دلیل مراقبت و دوری از افراد آلوده در این دوران دارای اهمیت بسیاری است.
علت تبخال صورت کودک
بسیاری از کودکان در معرض ابتلا به انواع تبخال در صورت قرار دارند. طبق تحقیقات انجام‌شده بیشتر کودکان در سن سه تا پنج سالگی با این ویروس تماس پیدا می‌کنند اما از هر سه نفر فقط یک نفر دچار اولین مرحله تبخال یعنی بروز علائم می‌شود.
بوسیدن زیاد صورت کودک توسط والدین یا اطرافیان، عدم شست‌وشوی مناسب دست و صورت کودک، بازی با سایر کودکان و مکیدن انگشت از جمله عوامل تاثیرگذار در ابتلای کودکان به تبخال در صورت است. در صورت ورود ویروس هرپس نوع 1 به بدن در سنین کودکی، عفونت اولیه با شدت پایینی بروز پیدا می‌کند، اما علائم عفونت اولیه در سنین بزرگسالی شدت پیدا می‌کند.
در کودکان، ویروس تبخال صورت می‌تواند دهان و گلو را آلوده کند. عفونت ممکن است در بار اول این عارضه، همراه با تب و دردهای عمومی باشد.
تبخال صورت نوزاد
ابتلا به ویروس تبخال در نوزادی (سن زیر 6 ماه) به‌دلیل وجود آنتی‌بادی دریافتی از مادر به ندرت رخ می‌دهد. وجود ویروس هرپس در این سنین نوزاد را با خطرات بسیاری مواجه می‌کند. دلیل این موضوع عدم‌تکامل سیستم ایمنی و ضعف بدن در برابر حملات ویروسی است.
2 الی 12 روز بعد از ابتلای نوزاد به ویروس، علائمی از قبیل تب خفیف و تاول‌های کوچک روی پوست نمایان می‌شود. در صورت مشاهده این علائم بهتر است با پزشک متخصص مشورت شود، زیرا این ویروس به سایر بخش‌های بدن از قبیل مغز و دهان و… نیز هجوم برده و پیامدهای زیادی برجای می‌گذارد. بهترین راهکار جلوگیری از بوسیدن یا لمس نوزادان توسط افراد مبتلاست.
نحوه انتقال تبخال
انتقال تبخال صورت از طریق تماس جسمی نزدیک بین شخصی که به ویروس تبخال دچار است و شخصی که قبل از آن به تبخال مبتلا نبوده است، اتفاق می‌افتد.
انتقال ویروس، همیشه مختص افراد آلوده دارای علائم (تبخال یا زخم) نیست. بلکه به عقیده محققان «انتقال ویروس بدون نشانه» از افراد بدون تاول‌های تبخالی نیز امکان‌پذیر است.
عوارض تبخال در صورت
تبخال صورت در اکثر موارد بدون خطر قلمداد می‌شود و بعد از گذشت دوره مخصوص بهبود می‌یابد. بررسی دقیق‌تر این موضوع، نیازمند تفکیک انواع تبخال در صورت است.
در مواردی از قبیل تبخال لب، بینی یا پیشانی به جز ظاهر نامناسب زخم یا تاول، مشکلی متوجه مبتلایان نیست.
اما در مواردی از قبیل تبخال چشمی یا پلک باید سریعا به پزشک مراجعه شود و از شدت یافتن علائم جلوگیری به عمل بیاید. در غیر این‌صورت ممکن است عفونت به بخش‌های عمیق‌تر قرنیه یا شبکیه گسترش یابد و مشکلات حادی ( مانند کاهش قدرت دید یا نابینایی) را ایجاد کند.
راه‌های پیشگیری از تبخال در صورت
مهمترین راه پیشگیری از تبخال صورت، اجتناب و عدم تماس مستقیم یا غیرمستقیم با افراد آلوده است. به همین منظور باید از دست دادن و روبوسی با افراد دارای تبخال خودداری شود.
عدم استفاده از وسایل شخصی دیگران از قبیل تیغ اصلاح، حوله، دستمال، صابون، قاشق، چنگال و… نیز از ابتلا به این ویروس پیشگیری می‌کند.
رعایت بهداشت فردی و شست‌وشوی روزانه دست و صورت نقش موثری در قطع زنجیره انتقال ویروس هرپس دارد.
ممانعت از تماس مواد شوینده قوی با پوست صورت
استفاده از ضدآفتاب می‌تواند از عود مجدد تبخال جلوگیری کند.
رژیم غذایی متنوع و ورزش در سلامت و بهبود عملکرد سیستم ایمنی بدن موثر است
خواب کافی
سوالات متداول
آیا تبخال صورت واگیر دارد؟
بله؛ تاول یا زخم‌های موجود روی بخش‌های مختلف صورت، سرشار از ویروس هرپس سیمپلکس است که به خصوص هنگام ترکیدن تاول، قابلیت سرایت بالایی دارند.
آیا تبخال لب قابل سرایت به بخش‌های مختلف صورت است؟
بله؛ به همین دلیل توصیه می‌شود ک افراد از دست زدن به تبخال خود اجتناب کنند و به هیچ عنوان با دست‌های آلوده چشمان خود را لمس نکنند. همچنین استفاده مجدد از وسایلی از قبیل رژ لب یا پماد در صورت تماس مستقیم با تاول توصیه نمی‌شود.
آیا خطر انتقال ویروس تبخال تنها در تاول‌های تازه صدق می‌کند؟
عوارض پوستی حاصل از تبخال در هر شکلی (تاول تازه یا زخم‌های دلمه بسته) به‌شدت ویروسی هستند و می‌توانند به صورت مستقیم یا غیرمستقیم به بدن سایر افراد راه یابند.
چه عواملی باعث عود کردن مجدد تبخال در صورت می‌شوند؟
دوران قاعدگی، تروما در صورت، تب و لرز، قرار گرفتن مکرر در معرض نور خورشید، بارداری، آب و هوای مرطوب یا هر علتی که باعث کاهش سیستم ایمنی بدن شود، مانند سرماخوردگی شدید، آنفلوآنزا یا بیماری عمومی می‌تواند در بعضی از افراد باعث عود مجدد تبخال به خصوص در بینی و لب‌ها شود.
آیا تبخال در صورت به جنسیت مربوط است؟
تاکنون رابطه معنی‌داری بین ابتلا به تبخال در صورت و جنسیت حاصل نشده است و هر دو جنس زن و مرد به یک اندازه در معرض ابتلا به این عارضه قرار دارند. البته زنان در برخی دوره‌های زندگی، بیشتر از مردان در معرض ابتلا قرار دارند. به‌عنوان مثال، می‌توان به دوران قاعدگی یا دوران بارداری اشاره کرد. دلیل این موضوع تغییرات هورمونی در این دوره‌ها و ضعیف شدن سیستم ایمنی است.
تبخال در صورت در چه افرادی بیشتر اتفاق می‌افتد؟
افراد دارای سیستم ایمنی ضعیف بیشتر از سایرین در معرض ابتلا به تبخال صورت قرار دارند. ضعف سیستم ایمنی به دلایل مختلفی رخ می‌دهد.
ابتلا به بیماری‌هایی از قبیل آنفلوآنزا، سرماخوردگی، تب و… از جمله این موارد به شمار می‌روند. علاوه بر این، مصرف داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی موجب ضعف بدن در برابر انواع ویروس‌ها می‌شود. بیماران خودایمنی یا افراد دارای عضو پیوندی از عمده مصرف‌کنندگان این داروها هستند.
عواملی از قبیل استرس و اضطراب، سوء‌تغذیه، خستگی شدید، نور خورشید و تغییرات هورمونی نیز در این امر نقش دارند.
تبخال صورت از چه سنی شروع می‌شود؟
ابتلا به ویروس هرپس محدودیت سنی ندارد و افراد از همان بدو تولد در معرض آلودگی قرار دارند. از هر ده نفر، 8 نفر این ویروس را در بدن خود دارند. بیشترین ابتلا مربوط به قبل از ده سالگی است.
افراد بلافاصله علائمی مشابه سرماخوردگی شدید را نشان می‌دهند؛ به‌عنوان مثال می‌توان به گلودرد، مشکل در بلع، تورم غدد لنفاوی، تب، تهوع و… اشاره کرد. این مرحله عفونت هرپسی اولیه نام دارد.
بعد از بهبودی، ویروس در گره‌های عصبی قرار گرفته و تا پایان عمر به صورت نهفته به زندگی خود ادامه می‌دهد. بروز یا عدم‌بروز عفونت هرپسی ثانویه به شکل تبخال به وضعیت سیستم ایمنی بدن وابسته است. ویروس در صورت مناسب بودن شرایط و تضعیف بدن به سمت پوست حرکت کرده و به شکل تاول در بخش‌های مختلف صورت و بدن نمود پیدا می‌کند.
